බණ භාවනා කිරීමෙන් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵල අත් කරගන්ට කැමති කෙනෙක් විසින් ආරම්භයේ සිට ම පුරුදු කළයුතු ඉතාමත් ම වැදගත් කරණාවක් පිළිබඳව යි අපි මේ කතා කරන්නේ. ඒ තමයි ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන්ට පුරුදු වීම. යම් කෙනෙක් ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන්නේ නැත්තම්, එයාට බණ භාවනාවෙන් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵලයක් අත් කරගන්ට ලැබෙන්නේ නෑ. භාවනාව දියුණු කරගන්ට ලැබෙන්නේ නෑ. ධර්මය තුල දියුණුවක් ඇති කරගන්ට අවස්ථාවක් ලැබෙන්නේ නෑ. ඒ ගැන තවදුරටත් විස්තර වෙන දේශනාවක් අපි අද කියාදෙන්ට කල්පනා කළා.

අංගුත්තර නිකායේ 6 වෙනි පොත් වහන්සේගේ තියෙනවා ‘සචිත්ත සූත‍්‍රය’. ඒ දේශනාවේ දී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අපට පෙන්වා දෙනවා,

“නෝ චේ ඛෝ භික්ඛවේ භික්ඛු පරචිත්තපරියාය කුසලෝ හෝති, අථ ‘සචිත්තපරියාය කුසලෝ භවිස්සාමී’ති ඒවං හි වෝ භික්ඛවේ සික්ඛිතබ්බං.” “මහණෙනි, ඔබට අනුන්ගේ සිත දැකීමේ හැකියාව නැත්තම්, ඔබ තමන්ගේ සිත දැකීමේ කුසලතාවය උපදවාගන්න” කියලා.

යම් කෙනෙකුට අනුන්ගේ හිත දැකීමේ කුසලතාවය තියෙනවා නම්, එයාට තමන්ගේ සිත දැකීම අපහසු වෙන්නේ නෑ.

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා ‘තමන්ගේ සිත දැකීමේ කුසලතාවය දියුණු කරගන්න’ කියලා. ඒක මේ වගෙයි කියලා උදාහරණයකින් පෙන්වා දෙනවා. ”තරුණ වයසේ ඉන්න පිරිමි කෙනෙක්, එහෙම නැත්නම් කාන්තාවක් කණ්නාඩියකින් මුහුණ බලනවා. මුහුණ බලනකොට එයාට පේනවා මුහුණේ දූවිලි තියෙනවා. එහෙම නැත්තම් කැළලක් තියෙනවා. ඒ වෙලාවේ දී එයා කල්පනා කරනවා ‘මේ කැළල නැත්තම්, දූවිලි නැත්තම් ඒක මට බොහෝ ලාභයක්, එතකොට මගේ මූණ පරිපුර්ණ යි’ කියලා”. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අපට පෙන්වා දෙනවා,

”ඒවමේව ඛෝ භික්ඛවේ භික්ඛුනෝ පච්චවෙක්ඛණා බහූකාරා හෝති කුසලේසු ධම්මේසු.” ”ඒ වගේ යමෙකුගේ සිතේ කිලිටි නැති කරගෙන කුසල් දහම් දියුණු කරගැනීම පිණිස ‘ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීම’ බොහෝ සෙයින් උපකාර වෙනවා” කියලා.

‘තරුණයෙක් හෝ තරුණියක් කණ්නාඩියකින් තමන්ගේ මුහුණ බලලා පිරිසිදු කරගන්ට කල්පනා කරන්නේ යම් සේ ද, ඒ වගේ සිත පිරිසිදු කරගන්ට කල්පනා කරන්න’ කියලයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අපට කියා දෙන්නේ. කණ්නාඩියකින් මුහුණ බැලුවා ම මුහුණේ කැළලක් තිබුණොත්, කිලිටි තිබුණොත්, දූවිලි තිබුණොත් ඉක්මනින් ම ඒක පිරිසිදු කරගන්ට මහන්සි වෙනවා නේද? ‘පස්සේ පුළුවන්නේ’ කියලා ඉන්නවා ද? නෑ. ඉක්මනින් ම මුහුණ පිරිසිදු කරගන්ට වැයම් කරනවා. ඒ වගේ කුසල් දහම් දියුණු කරගන්ට වුවමනාව ඇති කෙනාට ප‍්‍රත්‍යවේක්‍ෂා කිරීම බොහෝ උපකාර වෙනවා කියලා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා.

ඒක කොහොමද කරන්නේ? මුලින් තේරුම් ගන්න, තමන් ගැන ම කල්පනා කළ යුතු විදියක් තමයි මේ පෙන්වා දෙන්නේ. තමන්ගේ සිත දකින්ට තමයි මහන්සි වෙන්න කියන්නේ. අනුන්ගේ සිත දකින්ට නෙවෙයි. තමන් ම තමා ගැන කල්පනා කරලා හොඳට සෝදිසියෙන් බලන්න කියනවා, ”මගේ හිතේ දැඩි ආශාව තියෙනවා ද? එහෙම නැත්තම් දැඩි ආශාව නැද්ද?” කියලා. ඒ වගේ ම ”මගේ හිතේ දැඩි තරහා තියෙනවා ද? එහෙම නැත්තම් දැඩි තරහා නැතිව ද මම වාසය කරන්නේ?” කියලා සෝදිසි කරලා බලන්න කියලා කියා දෙනවා.

ඊලඟට ”මම ථීනමිද්ධයෙන් යටවෙලා ද වාසය කරන්නේ? එහෙම නැත්තම් ථීනමිද්ධය නැතිව ද වාසය කරන්නේ” කියලා සෝදිසි කරලා බලන්ට කියනවා. ඊලඟට ”හිතේ විසිරුණු ගතිය තියෙනවා ද? විසිරුණු ගතියට යටවෙලා ද මම වාසය කරන්නේ? එහෙම නැත්තම් මගේ හිතේ විසිරුණු ගතිය නැද්ද?” කියලා සෝදිසි කරලා බලන්ට කියනවා. ඊලඟට ”මගේ හිතේ සැකය තියෙනවා ද? සැකය නැද්ද?” කියලා සෝදිසි කරලා බලන්ට කියනවා. ඊලඟට ”මට කේන්ති යන ගතිය තියෙනවා ද? කේන්ති යන ගතිය නැද්ද?” ඒ විදියට බලන්ට කියනවා. ඊලඟට ”මගේ හිත කිලිටි වෙන ස්වභාවයෙන් යුක්තයි ද? එහෙම නැත්තම් මගේ හිතේ කිලිටි නැද්ද? පිරිසිදු යි ද?” කියල සෝදිසි කරලා බලන්ට කියනවා.

ඊලඟට ”මගේ ශරීරය ගිලන් ස්වභාවයෙන් ද තියෙන්නේ? මගේ ශරීරයට මහන්සියි ද?” කියලා සෝදිසි කරලා බලන්ට කියනවා. මෙතන ගිලන් කියලා කියන්නේ ලෙඩ වෙලා කියන එක නෙවෙයි. යමෙකුට සෙම්ප‍්‍රතිෂ්‍යාව හැදෙනවා. එහෙම එකක් නෙවෙයි මෙතන කියා දෙන්නේ. බණ භාවනා කරගන්ට බැරි විදියට කායික අපහසුකම් ඇතිවෙලා තියෙනවා ද? වෙහෙස, මහන්සිය, ඇඟ රිදෙන ගතිය, මේ වගේ බණ භාවනා කරන කෙනෙකුට ශරීරයේ අපහසුකම් එන්ට පුළුවන්. ඒ වගේ ”ශරීරයේ ගිලන් ස්වභාවයෙන් යුක්තව ද මං වාසය කරන්නේ? දැන් මම ශරිරයේ ගිලන් ස්වභාවය දුරු කරගෙන වාසය කරනවා ද?” කියලා සෝදිසි කරලා බලන්ට කියනවා.

ඊලඟට ”මගේ හිතේ කම්මැලිකම බහුල වශයෙන් තියෙනවා ද? කම්මැලිකම දුරු කරගෙන මං වාසය කරනවා ද?” මේ විදියට සෝදිසි කරලා බලන්ට කියනවා. ඊලඟට කියා දෙනවා ”මම සමාහිත සිතකින් වාසය කරනවා ද? එහෙම නැත්තම් මම අසමාහිත සිතින් ද වාසය කරන්නේ?” මේ විදියට තමා ගේ සිත ගැන තමා ම සෝදිසි කරලා බලන්න කියලා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා.

මේ විදියට සෝදිසි කරලා බලන කෙනාගේ සිතේ අකුසල ස්වභාවයන් තියෙනවා ද? නැද්ද? තියෙනවා. සිතේ අකුසල ස්වභාවයන් තියෙන ඇතැම් අය බොහෝ වෙලාවට ඒවාට යටවෙලා, බයවෙලා නේද වාසය කරන්නේ? නමුත් මේ විදියට සෝදිසි කරලා බලනවා නම්, අකුසලය තිබුණා කියලා එයා ධර්මයෙන් බැහැර ද? ධර්මය තුල ද? ධර්මය තුල. එනිසා ‘මා තුල රාගය තියෙනවා. තරහා එන ගතිය තියෙනවා’ කියලා අනවශ්‍ය බයක් ඇති කරගන්ට එපා.

අකුසලය තියෙනවා කියලා දැනගැනීම පිණිස මොකක්ද කරන්ට තියෙන්නේ? හොඳට නුවණින් කල්පනා කරලා බලන්ට ඕන ”මා තුල තරහා එන ගතිය තියෙනවා ද? නැද්ද?, මම තරහා එන ගතියෙන් යුතුව බොහෝ සෙයින් වාසය කරනවා ද? එහෙම නැත්නම් මං බොහෝ වාසය කරන්නේ තරහා එන ගතිය නැතිව ද?” කියලා. ”මම කාමච්ඡන්දයෙන් බොහෝ වාසය කරනවා ද? කාමච්ඡන්දය නැතිව බොහෝ වාසය කරනවා ද?” කියලා තමා ගැන තමා ම සෝදිසි කරලා බලන්ට ඕන. ”මම බොහෝ සෙයින් ථීනමිද්ධයෙන් යුතුව වාසය කරනවා ද? එහෙම නැත්නම් මම බොහෝ ථීනමිද්ධය නැතිව වාසය කරනවා ද?” කියලා තමා ගැන තමා ම සෝදිසි කරලා බලන්ට ඕන. ”මම කම්මැලිකමින් යුක්තව බොහෝ වාසය කරනවා ද? කම්මැලිකම නැතුව බොහෝ වාසය කරනවා ද?” කියලා තමා ගැන තමා ම හොයලා බලන්ට ඕන. ”මම ශාරීරික අපහසුකම් සමඟ ද බොහෝ සෙයින් වාසය කරන්නේ? ශාරීරික අපහසුකම් දුරු කරගෙන ද මං වාසය කරන්නේ?” කියලා තමා ම තමා ගැන සෝදිසි කරලා බලන්ට ඕන. ඒ විදිහට හොයලා බලන එකට කියනවා ”ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරනවා” කියලා.

මෙහෙම ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන්ට අපි පුරුදු වෙලා තියෙනවා ද? මේ දේ පුරුදු නොකර අපට මේ අකුසල් අඳුරගන්ට බෑ. ඒ අකුසල් දුරු කරගන්ට අපේ හිත පිහිටවාගන්ට ලැබෙන්නෙත් නෑ. ඇයි ඒ? සොයා බලන්නේ නැති නිසා. ඔහුගේ සිතේ අකුසල් හටගත්තාම ඒවාට යට වෙන එකයි සිද්ධ වෙන්නේ. ථීනමිද්ධය එනවා, අපි නිදාගන්නවා. තරහා එන ගතිය තියෙනවා, අපි තරහා පවත්ව පවත්වා ඉන්නවා. එයා බලන්ට ඕන ”මගේ හිතේ තරහා එන ස්වභාවය බහුල වශයෙන් තියෙනවා ද? කම්මැලිකම බහුල වශයෙන් තියෙනවා ද?” මේ ආදී වශයෙන් තමාගේ හිතේ තියෙන මේ ස්වභාවයන් තමන් ම තේරුම් ගන්ට ඕන. මේකට කියනවා ‘ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරනවා’ කියලා.

ඒ විදියට හොයලා බලන කොට, ඒ විදියට ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන කොට තේරෙනවා නම් ”මම දැඩි ආශාවන්ගෙන් යුක්තව යි බහුල වශයෙන් වාසය කරන්නේ. දැඩි තරහා සිතින් යුක්තව යි බහුල වශයෙන් වාසය කරන්නේ. ථීනමිද්ධයෙන් යටවෙලයි මම බොහෝ විට වාසය කරන්නේ. මම බහුල වශයෙන් ඇඟ පතේ අමාරු සහිතව යි වාසය කරන්නේ, මම කුසීතකමින් යුක්තව යි බහුල වශයෙන් වාසය කරන්නේ” කියලා මේ ආදී වශයෙන් එයා තේරුම් ගත්තොත්, ඔහුට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා, ”තරුණයෙක් හෝ තරුණියක් කණ්නාඩියකින් මූණ බලන කොට එයා දැක්කොත් තමන්ගේ මුහුණේ යම් කිලිටි දෙයක් තැවරිලා තියෙනවා කියලා, එයා කොහොමද කැමති වෙන්නේ? ඉක්මනින් ඒක පිරිසිදු කරගන්ට කැමති වෙනවා. ඒ වගේ තමාගේ සිත ගැන ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන කෙනා ඉක්මනින් ම ඒ අකුසලයන් දුරු කරගන්ට කැමති වෙන්න” කියලා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා. ඒ සඳහා ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීම බහුල වශයෙන්, නිතර කළ යුතුයි. නිතර නිතර ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන්නේ නැත්නම් එයාට අඳුනගන්ට බෑ ”මගේ හිතේ මේ විදියේ අකුසලයක් තියෙනවා” කියලා. එයා අකුසලයට යටවුණු සිතින් වාසය කරනවා. අකුසලය දුරු කරගන්ට බැරි නිසා ම කුසල් දහම් දියුණු කරගන්ට පුළුවන්කමක් ලැබෙන්නේ නෑ.

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා ඒ විදියට අකුසල ස්වභාවයන් බහුල වශයෙන් සිතේ තියෙනවා නම්, එයා ඉක්මනින් ම ඒ ලාමක වූ අකුසලයන් දුරු කිරීම පිණිස බලවත් කැමැත්තක් උපදවාගන්ට ඕන කියලා. ඒ වගේම එය දුරු කරගන්ට වීරිය කරන්න කියලා කියාදෙනවා. ඒ අකුසල් දුරු කිරීම පිණිස සිහිනුවණ උපදවාගෙන වාසය කරන්න කියලා කියා දෙනවා. ඒ විදියට උත්සාහ කරන කෙනාට යම් කලක දී ඒ අකුසල් දුරු කරගන්ට පුළුවන්කමක් තියෙනවා.

ඒ විදිහට කටයුතු කළ කෙනා ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරලා බලන කොට, යම් කලක දී තේරෙනවා ”දැන් මගේ හිතේ දැඩි ආශාව නෑ. දුරු වෙලා ගිහින්. දැන් මගේ හිතේ තරහා එන ගතිය දුරු වෙලා ගිහින්. දැන් මගේ හිතේ අලසකම, ථීනමිද්ධය දුරුවෙලා ගිහින්” කියලා. ඒ වගේම ”දැන් මේ කයේ අපහසුකම් දුරුවෙලා ගිහින්. දැන් කයට සුවපහසුව තියෙනවා” ආදී වශයෙන් වැටහෙන කලක් එන බව භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා.

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කියා දෙනවා, ”මේ උපදවාගත්ත කුසල් දහම් තුල පිහිටලා අනාගතයේ දී ආශ‍්‍රව ක්ෂය කරගැනීම පිණිස මහන්සි වෙන්න” කියලා. අපේ මේ වෑයම ආශ‍්‍රව ක්ෂය වීමෙන් අවසන් වෙනවා. එහෙනම් ආශ‍්‍රව ක්ෂය කරගැනීම පිණිස වන මේ ගමන ආරම්භ වෙන්නේ කොතනින් ද? ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීමෙන්.

අපි ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන්ට පුරුදු වෙන්ට ඕන. දක්ෂ වෙන්ට ඕන. තමන්ගේ හිතේ අකුසල ස්වභාවයන් තියෙනවා ද? අකුසල ස්වභාවයන්ට යට වූ සිතින් ද බහුල වශයෙන් වාසය කරන්නේ? කියලා සොයා බලන්න. එහෙම සොයා බලන කෙනා මේ අකුසලයන් දුරු කරගෙන වාසය කරන්ට බලවත් කැමැත්තක් උපදවා ගත යුතුයි. ලස්සනට ඉන්ට කැමති කෙනෙක් කණ්නාඩියකින් තමන්ගේ මූණ හොඳින් බලන කොට කිලිටි තියෙනවා කියලා දැක්කොත් එපමණකින් ම ඒ කිලිටි දුරු කරගැනීමේ කැමැත්ත ඔහු තුල ඉපදෙනවා. ඒ කැමැත්ත මුල් වෙලා වීරිය ඇතිවෙනවා. ඒ විදියට ම යි පිරිසිදු සිතින් ඉන්ට කැමැති කෙනෙක් තමන්ගේ සිත ගැන විමසා බලන කොට, කිලිටි තියෙනවා කියලා දකින කොට, ඒ කිලිටි දුරු කිරීමේ කැමැත්ත ඔහු තුල ඉපදෙනවා. ඒක ස්වභාවයක්. ඔහු තුල වීරිය ඉපදෙනවා. ඒ විදියට කටයුතු කරන කෙනා ඒ අකුසලයන් දුරු කරගෙන වාසය කරන කලක් එනවා. ඒ විදියට අකුසල් දුරු කරගත්ත කෙනාට භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අනුශාසනා කරනවා ”ඒ කුසලයන් මුල් කරගෙන අනාගතයේ දී ආශ‍්‍රව ක්ෂය කරගැනීම පිණිස කටයුතු කරන්ට මහන්සි වෙන්න” කියලා.

සියලු දෙනාට ම සෙත් පතනවා, මේ උතුම් ධර්මයන්ගේ උපකාරය ලබමින් තමන්ගේ ජීවිතය වාසනාවන්ත කරගැනීමේ දුර්ලභ භාග්‍ය උදාවේවා!

– පූජ්‍ය නාවලපිටියේ අරියවංශ ස්වාමීන් වහන්සේ