භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ විදියට දුක ගැන අවබෝධ කරගන්න කෙනාට ශ‍්‍රද්ධාව උපදිනවා. ශ‍්‍රද්ධාව ඉපදුන කෙනා තුළ සීලය රැකෙනවා. සීලය රැකෙන කෙනා තුළ කලක දී සීලය පරිපූර්ණ වෙනවා. සීලය පරිපූර්ණ වුණ කෙනා තුළ පසුතැවෙන ස්වභාවය නැතුව යනවා. පසුතැවෙන ස්වභාවය නැති කෙනාගේ සිත ප‍්‍රමුදිතයි. නැවුම්. ප‍්‍රමුදිතව වාසය කරන කෙනා බණ භාවනා කරගෙන යනකොට නීවරණ දුබල වෙලා සිත විවේකයට පත්වෙනවා. විවේකයෙන් යුක්තව බණ භාවනා කරන කොට ප‍්‍රීතිය උපදිනවා. ප‍්‍රීතියෙන් යුක්තව බණ භාවනා කරගෙන යනකොට කය සැහැල්ලු වෙනවා. එයා සුවපහසුවෙන් භාවනාව කරගෙන යනවා. එයාගේ සිතට සැපය ඇති වෙනවා. ඒ සැපවත් වූ සිතින් බණ භාවනා කරන කෙනා තුළ සමථ විදර්ශනා සමාධි උපදිනවා.

මේ ක‍්‍රමයෙන් බැහැරව සම්මා සමාධිය ඇති කරගන්ට බෑ. ඒක ලෝකයේ කොහේවත් කවදාවත් සිද්ධ වෙන්නේ නෑ. එහෙනම් බණ භාවනා කරලා සාර්ථක ප‍්‍රතිඵල අත් කරගන්ට කැමති අය විදියට. බණ භාවනා කළ යුත්තේ මේ පිළිවෙලට පමණයි. වෙන ක‍්‍රමයකින් භාවනාවකින් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵල ලබන්ට පුළුවන්කමක් ලැබෙන්නේ නෑ.

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දුන් ආර්ය සත්‍යය ඉගෙන ගෙන, ඒ ආර්ය සත්‍යය ජීවිතයට ගලපා බලමින් වාසය කළොත් එයාට තේරෙනවා මේ ජීවිතයේ ‘දුක කියලා දෙයක් තියෙනවා’ කියලා. එයා තුළ වාද කරන්ට කැමති සිත නැති වෙනවා. එහෙම නැත්නම් වාද කර කර, අඩු පාඩු හොය හොයා, විහිලු තහළු කර කර ඉන්න ස්වභාවයක් තමයි බොහෝ දෙනා තුළ තියෙන්නේ. ඒ ස්වභාවය අප තුළින් බැහැර නොවුණොත් භාවනාවක් පටන්ගන්ට බෑ. භාවනාවකින් දියුණුවක් ඇති කරගන්ට බෑ.

ධර්මය තුළ කියාදෙන ආකාරයට ජීවිතයේ දුකක් තියෙනවා කියලා යමෙකුට තේරුණොත්, එපමණකින් ම ඔහු ශාන්ත කෙනෙක් බවට පත්වෙනවා. නිහඬ කෙනෙක් බවට පත්වෙනවා. එයා කතා නොකර ඉන්නවා ද? නෑ. කථා කරනවා. එයා හිනා වෙන්නේ නැද්ද? හිනා වෙනවා. ඒවා කරන්ට පුළුවන්. නමුත් සිහින ලෝකයක ඉන්නේ නෑ. ඇයි සිහින ලෝකයක ඉන්නේ නැත්තේ? එයා සැබෑ ලෝකය දන්නවා. ‘මේ ජීවිතය දුකට අයිතියිග මරණින් මේ ජීවිතය කෙළවර වෙනවා’ කියලා එයා දන්නවා.

මැරෙන බව දන්න කෙනා අමනාපකම් ගොඩනගා ගන්ට වෑයම් කරන්නේ නෑ. මනාපකම් ගොඩනගා ගන්ට වෑයම් කරන්නෙත් නෑ. තියෙන මනාපය දියුණු කරගන්ට වෑයම් කරන්නෙත් නෑ. ඇයි එයා දන්නවා මේ ජීවිතය දුකට අයිති දෙයක් කියලා.

ඒ විදියට මේ ජීවිතයේ ඇත්ත ස්වභාවය ඉගෙන ගත්තොත්, ඒ ධර්මය ජීවිතයට ගලපමින් සංවර කෙනෙක් බවට පත්වෙනවා. සංවර වෙලා, සිල් පද රැකගන්ට කල්පනා කරනවා. ඒ සඳහා ඉන්ද්‍රිය සංවරය, සතිසම්පජඤ්ඤය පුරුදු වෙනවා. එයා තුළ සීලය පිරෙනවා. සීලය පිරුණ කෙනා තුළ පසුතැවීමක් නෑ. පසුතැවීමෙන් තොරව වාසය කරනවා. එයාගේ සිත නැවුම්. අළුත් සිතක් වගේ ප‍්‍රමුදිත යි. ප‍්‍රමුදිත කෙනා තුළ උපන් වීර්යක් තියෙනවා. උපන් වීරිය නැත්තේ අකුසලයෙන් බැට කන සිත තුළ යි. ඒ සිත තුළ තියෙන්නේ කාමඡන්දය, ව්‍යපාදය, ථීනමිද්ධය, උද්දච්ච කුක්කුච්ඡය, විචිකිච්ඡා ආදී අකුසල්. ඒවාට තමයි ඇදිලා යන්නේ.

ඒ නීවරණ වලට ආහාර නැති සිත තුළ කුසල් දියුණු කරගැනීම පිණිසත්, අකුසල් දුරුකිරීම පිණිසත් උපන් වීරියක් තියෙනවා. එයාට කාගෙවත් පෙළඹවීමක් උවමනා නෑ. නිසි වෙලාවට ගිහින් බණ භාවනා කරනවා. සුදුසු වෙලාවට ධර්ම ශ‍්‍රවණය කරනවා. සුදුසු වෙලාවට ධර්ම කථාව කරනවා. ඒ උපන් වීරිය තියෙන කෙනාගේ ස්වභාවය යි. උපන් වීරිය තියෙන්නේ කොහොම කෙනා තුළ ද? ප‍්‍රමුදිත කෙනා තුළ යි. ප‍්‍රමුදිත කෙනාට කවුරුවත් ඇඟිල්ලෙන් අනින්ට ඕන නෑ ‘ආ… නැගිටින්න, යන්න භාවනා කරන්න’ කියලා. එයා තුළ ම උපන් වුවමනාවක් තියෙනවා. ඇයි ඒ විදියට උපන් වුවමනාවක් තියෙන්නේ? එයා අවදියෙන් වාසය කරන කෙනෙක්. ජීවිතයේ සැබෑ ස්වභාවය ගැන දන්නවා. අවදි වෙලා ඉන්නවා කියන්නේ ඒකයි.

‘මගේ ජීවිතය වයසට යෑමෙන් දුකට පත්වෙන එකක්. ලෙඩ වීමෙන් දුකට පත් වෙන එකක්. ප‍්‍රියයන්ගෙන් වෙන් වීමෙන් දුකට පත් වෙන එකක්. අප‍්‍රියයන් හා එකතු වීමෙන් දුක ඇති වෙන එකක්. මරණය ඉදිරියේ දුකට, බයට ගොදුරු වෙන එකක්’ කියලා එයා දන්නවා. අවදියෙන් ඉන්නවා කිව්වේ ඒ විදියටයි.

අවදියෙන් ඉන්න කෙනා තුළ කුසල් දියුණු කරන්ටත්, අකුසල් ප‍්‍රහාණය කරන්ටත් උපන් වීරියක් තියෙනවා. ඇයි උපන් වීරියක් තියෙන්නේ? එයා තුළ උපන් වුමනාවක් තියෙනවා ‘දුකෙන් නිදහස් වෙන්ට ඕනෑ’ කියලා. ඒක බලහත්කාරයෙන් කවුරුත් පටවලා නෑ. ඒ්කයි උපන් වුවමනාව කියන්නේ. තමා තුළ ඉපදිලා තියෙනවා වුවමනාවක් ‘මම මේ දුකෙන් නිදහස් වෙන්ට ඕනෑ’ කියලා.

කොහොමද ඒ උපන් වුවමනාවක් හටගෙන තියෙන්නේ? තමන්ගේ ජීවිතයේ ඇත්ත ස්වභාවය තේරුම් අරගෙන නිසයි. ජීවිතේ ඇත්ත ස්වභාවය තේරුම් ගත්තේ කොහොමද? ආර්ය සත්‍යය තමන්ගේ ජීවිතයට ගලපා බැලීමෙන්. එතකොට තමාගේ ජීවිතයේ ඇත්ත ස්වභාවය තේරෙනවා. කලින් හිටියේ සිහින ලෝකයක. විහිළු කරගෙන, එකිනෙකාට ඇද කුද කියාගෙන, තමා ඉස්මතු වෙන්ට කල්පනා කරමින්, මෙබඳු සිහින ලෝකයක යි හිටියේ. ධර්මය ජීවිතයට ගලපා බලනකොට තේරෙනවා සිහිනයක් විතරයි මේවායේ තියෙන්නේ කියලා. එයා සිහින ලෝකයෙන් අවදි වෙනවා. ඇත්ත ලෝකයට එනවා.

ඇත්ත ලෝකය මොකක්ද? ‘කොයි මොහොතේ මම මැරිල යයිද දන්නේ නෑ. මොකටද මේ වාද බේද. මොනවාද මේ උස් පහත්කම්’ කියලා ඒවා අතහරිනවා. ඒවා අත් හැරෙනවා. අමනාපකම් ඇති කරගන්ට කල්පනා කරන්නේ නෑ. එයා අහිංසක කෙනෙක් විදියට ජීවිතය දුකින් නිදහස් කරගන්ට කැමති වෙනවා. දුකින් නිදහස් වෙන්ට කැමැත්ත ඉපදුන කෙනා තුළ වීරිය උපදිනවා. ඇයි වීරිය උපදින්නේ? එයා දුකින් නිදහස් වෙන්ට වෑයම් කරනවා. කැමත්ත නිසා වෑයම් කරනවා. වෑයම් කරන කොට වීරිය උපදිනවා. එයාට බණ භාවනා කරන්ට, ධර්ම ශ‍්‍රවණය කරන්ට කවුරුත් බල කරන්ට ඕනෙ නෑ. තේරෙන්නේ නැත්නම් අහන්ට බල කරන්ට ඕනෙද? නෑ. එයා තේරෙන්නේ නැත්නම් කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයාගෙන් අහගන්නවා. ඇයි? එයා දන්නවා විශාල අනතුරක් ඉදිරියේ යි තමන් ඉන්නේ කියලා.

ඒ අනතුර කොයි මොහෙතේ තමා කරා එයි ද දන්නේ නෑ. ලෙඩ වීම, මරණයට පත් වීම, ප‍්‍රියයන්ගෙන් වෙන් වීම ආදී දුක් වලට කොයි මොහොතේ හෝ මුහුණ දෙන්ට සිද්ධ වෙනවා. එතකොට එයා හැම වෙලවේ ම අනතුරක් ඉදිරියේ නේද ඉන්නේ? අර්ථයක් නැති දේ කර කර ඉන්ට වෙලාවක් තියෙනවා ද? කොයි මොහොතේ මැරෙනවා ද කියලා දන්නේ නැති මනුස්සයෙකුට හිස් දෙයක් උදෙසා හිනා වෙවී ඉන්ට වෙලාවක් තියෙනවා ද? කොයි මොහොතේ ලෙඩ වෙයි ද කියලා දන්නේ නැති මනුස්සයෙකුට හිස් දෙයක් උදෙසා හිනා වෙවී ඉන්ට වෙලාවක් තියෙනවා ද? කොයි මෙහොතේ ප‍්‍රියයන්ගෙන් වෙන් වෙන්ට වෙයි ද, මැරෙන්ට වෙයි ද, ලෙඩ වෙන්ට වෙයි ද, කියලා තේරුම් ගත් කෙනාට, අනුන්ගේ ඇදකුද හොය හොයා ඉන්ට වෙලාවක් තියෙනවා ද? වෙලාව තිබුණත් ඒකෙන් එයාට වැඩක් නෑ. ඒ නිසා කරන්නේ නෑ. තමන්ගේ කටයුත්ත කරගන්ටත් එයාට වෙලාව මදි.

මොකක්ද තමන්ගේ කටයුත්ත? මේ දුකින් නිදහස් වීම පිණිස වුවමනා දේ පුරුදු කිරීම. මේ විදියට උනන්දුවෙන් ධර්මය පුරුදු කරගැනීම පිණිස වෑයම් කරන කෙනාට වීරිය ඉපදී වැඩෙනවා. එයා ප‍්‍රමුදිතව වාසය කරන කෙනෙක්. ප‍්‍රමුදිතව වාසය කරන කෙනා සුදුසු වෙලාවට බණ භාවනා කරගන්නවා. නීවරණ පෝෂණය වෙන කටයුතු කරන්නේ නැති කෙනෙක් නිසා නීවරණ දුබල වෙලා. දැන් ඒ සිත භාවනා අරමුණේ පවත්වාගන්ට පහසුයි. භාවනාව හොඳින් සිතේ පිහිටනවා. දැන් නීවරණ තවදුරටත් දුබල වෙලා, සිතේ බලවත් විවේකය ඇතිවෙනවා. ඒ විවේකයෙන් භාවනා කරනවා. විවේකයෙන් භාවනාව කරගෙන යනකොට ප‍්‍රීතිය උපදිනවා. එයා ප‍්‍රීතියෙන් යුක්තව භාවනාව කරගෙන යනවා. මේ විවේකය ඇති වෙන්නෙත්, ප‍්‍රීතිය ඇති වෙන්නෙත් භාවනාව තුළ ම යි. ඒක මතක තියාගන්න. නැත්නම් හිතෙන්ට පුළුවන් පිරිසක් එකතු වෙලා හිනා වෙවී ඉන්න එකයි මේ ප‍්‍රීතිය කියන්නේ කියලා. නෑ, ඒක නෙවෙයි. මෙතන දී ප‍්‍රීතිය කියන්නේ භාවනා කරනකොට උපදින දෙයක්.

යම් කලක දී ඒ ප‍්‍රීතිය නැතිවෙලා කය සැහැල්ලු වෙනවා. දැන් එයා ඉතා සුවපහසුවෙන් භාවනාව කරගෙන යනවා. ඒ සුවපහසුවෙන් භාවනාව කරගෙන යන කෙනාගේ සිතේ සැපය ඇතිවෙනවා. දැන් එයා ඉතා ම සැප සේ භාවනා කරනවා. ඒ සැපෙන් යුක්තව වාසය කරමින් භාවනා කරන කෙනාගේ සිත එකඟ වෙන්ට පටන් ගන්නවා. එයාට තමයි සමථ විදර්ශනා ධර්මයන් පහළ වෙන්නේ.

භාවනාවක් තුළින් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵල අපේක්ෂා කරනවා නම්, භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ පෙන්වා දුන් විදියට යි කටයුතු කළ යුත්තේ. අපි පටන් ගත යුත්තේ කොතනින් ද? දුක අවබෝධ කරගන්ට කැමති වීමෙනුයි. දුක අවබෝධ කරගන්ට නම් සද්ධර්මය ජීවිතයට ගලපා බලන්ට ඕන. සද්ධර්මය ජීවිතයට ගලපා බලන්ට නම්, ඒ සද්ධර්මය කෙරෙහි පැහැදීමක්, විශ්වාසයක් තියෙන්ට ඕන. සද්ධර්මය කෙරෙහි විශ්වාසයක් ඇතිවෙන්ට නම් ‘මම මේ ධර්මය අවබෝධ කරගන්ට ඕනෑ’ කියන අදහසින් ධර්මය අහන්ට ඕන. සද්ධර්මය අහන්ට නම් කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර‍්‍රයා ගරුසරු ඇතිව ඇසුරු කරන්ට ඕන. ඒ කෙනාට භාවනාවෙන් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵල ඇති කරගන්ට අවකාශයක් ඉපදෙනවා.

සියළු දෙනාට උතුම් නිවන අවබෝධ වේවා කියලා අපි සෙත් පතනවා!

(අපි ප්‍රත්‍යවේක්ෂා කරමු – 12 වන කොටස)

– පූජ්‍ය නාවලපිටියේ අරියවංශ ස්වාමීන් වහන්සේ