භාවනා කරන්ට පුරුදු වෙන කෙනෙක් ඒ භාවනාව සාර්ථක කරගැනීම පිණිස ආරම්භයේ පටන් අවසානය දක්වා ම කළයුතු අතිශයින් ම වැදගත් වන මූලික අංගයක් පිළිබඳව අද සිට කියා දෙන්ට යි අපි කල්පනා කරන්නේ. මේ විස්තර කරන කාරණාව යමෙක් පුරුදු කළේ නැත්නම්, එයා කොතරම් භාවනා කරන්ට උත්සාහ කළත්, ධර්මය පුරුදු කරන්ට උත්සාහ කළත්, ඒ ධර්මයෙන් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵල නෙලාගන්ට බැරිව යනවා. ඒ නිසා අද සිට කියාදෙන මේ කාරණාව අතිශයින් ම වැදගත්. ඒ තමයි ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීම.

භාවනා කරන කෙනෙක් ඒ භාවනාවෙන් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵල ලබාගැනීම පිණිස තමන් තුල දියුණු කරගත යුතු අතිශය වැදගත් වූ කුසලතාවයක් තමයි ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීම. කුසල් දහම් ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීම මහත් වූ ප‍්‍රතිඵල සහිත දෙයක්. තමන් කරන ක‍්‍රියාවන් පිළිබඳව ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන්ට පුළුවන්කම තියෙනවා නම් ඒ හැකියාව තමයි අපට කුසලය තුල හිත පිහිටුවා ගන්ටත්, ඒ වගේ ම ධර්මයෙන් පිහිට පිළිසරණ ලබා ගැනීමටත් බොහෝ සෙයින් උපකාරී වෙන්නේ.

ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීම කියන දේ කරන්ට දන්නේ නැත්නම්, ඒ දේ තේරෙන්නේ නැත්නම්, කරගන්ට බැරි නම්, භාවනාවකින් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵලයක් ලබාගන්ට බෑ. ධර්මය ඉගෙන ගෙන එයින් ප‍්‍රතිඵලයක් ලබා ගන්ටත් බෑ. පිනක් දහමක් කරලා එයින් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵලයක් ලබා ගන්ටත් බෑ. සාමාන්‍ය එදිනෙදා කටයුක්තකින් හොඳ ප‍්‍රතිඵලයක් ලබා ගන්ටත් බෑ. එතරම් ම අපට උපකාර වන දෙයක් තමයි ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීම කියන්නේ.

අංගුත්තර නිකාය – 2 පොත් වහන්සේගේ පංචක නිපාතයේ තියෙන පඨම සමයවිමුත්ත සූත‍්‍රයේ දී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මේ විදිහට දේශනා කරනවා.

පඤ්චිමේ භික්ඛවේ ධම්මා සමයවිමුත්තස්ස භිකඛුනෝ පරිහානාය සංවත්තන්ති. කතමේ පඤ්ච: කම්මාරාමතා, භස්සාරාමතා, නිද්දාරාමතා, සංඝණිකාරාමතා, යථාවිමුත්තං චිත්තං න පච්චවෙක්ඛති.

‘මහණෙනි, බණ භාවනා කරමින් ධර්මයේ හැසිරෙන්නා වූ භික්ෂුවකගේ පිරිහීම පිණිස පවතින්නා වූ කාරණා පහක් තිබෙනවා. මොනවාද ඒ පහ: වැඩ කටයුතු වලට ඇලී යාම, කතාවට ඇලීයාම, නින්දට ඇලී යාම, පිරිසත් සමඟ ඇලී ගැලී වාසය කිරීම, නියම ආකාරයෙන් නිදහස් වෙන සිත ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා නොකිරීම.’

මේ කාරණා පහ තෝරා බේරා ගන්ට දක්ෂ වුණොත් අපට පුළුවන්කම තිබෙනවා මේ කාරණා පහ හේතු කොටගෙන තමන් තුල පිරිහීමක් ඇතිවෙනවා නම්, ඒ පිරිහීම වළක්වා ගන්ට. ‘කම්මාරාමතා’ කියන්නේ වැඩ කටයුතු වලට ඇලී යාම යි. වැඩ කටයුතු කිරීම දෝෂයක් නෙවෙයි. වැඩ කටයුතු වලට ඇලීම තමයි පිරිහීමට බලපාන කාරණය. ඊලඟට ‘භස්සාරාමතා’. ඒ කියන්නේ කතා කිරීම නොවෙයි, කතාවට ඇලී යාම යි. ඊලඟට ‘නිද්දාරාමතා’. ඒ කියන්නේ නිදාගැනීම නෙවෙයි, නින්දට ඇලී යාම යි. ඊලඟට ‘සංඝණිකාරාමතා’. ඒ කියන්නේ පිරිසත් සමඟ ඉඳීම නෙවෙයි, පිරිසත් සමඟ ඇලී ගැලී වාසය කිරීම යි. මේ කරුණු බොහෝ දෙනෙක් වරද්දා ගන්නවා. ‘පිරිසත් සමඟ ඉඳලා බෑ’ කියලා කල්පනා කරනවා. එය වැරදියි. පිරිස සමඟ ඉඳීම නොවෙයි දෝෂය වෙන්නේ. පිරිසට ඇලිලා වාසය කිරීම යි. ඒ දේ හඳුනාගෙන බැහැර කරගන්ට ඕන.

ඊලඟ කරුණ තමයි, ‘යථාවිමුත්තං චිත්තං න පච්චවෙක්ඛති’. ඒ කාරණාව විස්තර කරන්ට යි අද අපි කල්පනා කරන්නේ. නමුත් මුල් කාරණා හතරත් තේරුම් ගන්ට ඕන. මුල් කාරණා තෝරා බේරා නොගත්තොත්, එමඟින් සිදුවන හානිය වළක්වා ගන්ට බැරිවෙනවා. සිහි-නුවණ පිරිහෙනවා. එය පස්වෙනි කරුණ තමන් තුල ඇතිවෙන්ට හේතු වෙනවා.

‘විමුත්ත’ කියන්නේ නිදහස් බවට. ‘යථා විමුත්තං’ කියලා කියන්නේ ‘නියම ආකාරයෙන් නිදහස් වන’ කියන එකයි. ‘නියම ආකාරයෙන් නිදහස් වෙන සිත ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා නොකිරීම’ තමයි එයින් අදහස් වෙන්නේ. නියම ආකාරයෙන් නිදහස් වෙන සිත නුවණින් තෝරා බේරා ගන්ට දන්නේ නැතිකම, තේරෙන්නේ නැතිකම, අපේ පිරිහීමට හේතුවන කාරණයක් කියලා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා. ධර්මයේ හැසිරීමත් එක්ක තමන්ගේ සිතේ ඇතිවෙන පිරිසිදු බව, නිදහස් බව, පහන් බව අපට තෝරා බේරා ගන්ට බැරිවුණොත් ධර්මයෙන් දියුණුවක් කරා යන්ට බැරි වෙනවා. එය තෝරබේර ගන්ට බැරි වෙන හේතුව තමයි සිහිය නැතිකම. සිහි-නුවණ මඳ බව.

සිහි-නුවණ නැතිව යන්නේ පිරිස සමඟ ඇලී ගැලී වාසය කිරීමෙන්. එහෙම නැත්නම් නින්දට ඇලිලා වාසය කරනවා. එවිට සිහිය උපදින්නේ නෑ. එහෙම නැත්නම් කතා කර කර ඉඳලා, ඒකට ඇලී ගිහින් සිහිය උපදවා ගන්ට බෑ. එහෙම නැත්නම් වැඩ කටයුතු වලට ඇලිලා ගිහින්. සිහිය උපදවා ගන්ට බෑ. සිහිය උපදවා ගන්ට බැරි නිසා මේ ධර්මයෙන් යම් පිහිටක් පිළිසරණක් තියෙනවා නම් එය ඔහුට තෝරා බේරා ගන්ට බැරිව යනවා.

අපි බොහෝ ධර්ම දේශනා තුලින් අසා තිබෙනවා, මේ මේ විදියට පින් රැස්වෙනවා කියලා. නමුත් ඒ පිළිබඳව තමන්ගේ ජීවිතය තුල පිහිටි ප‍්‍රත්‍යක්ෂ බවක් තියෙනවා ද? අපි අහලා තියෙනවා දන් දීමෙන් පින් රැස්වෙනවා, සිල් රැකීමෙන් පින් රැස්වෙනවා, මෛත්‍රී භාවනාව කිරීමෙන් පින් රැස්වෙනවා කියලා. බලන්න තමන්ට තමන් තුල උපන් විශ්වාසයක් ඒ පිළිබඳව තියෙනවා ද කියලා.

මේ මේ ආකාරයෙන් පින් රැස්වෙනවා කියලා උපන් විශ්වාසයක් අප තුල තිබෙනවා නම්, ප‍්‍රබෝධයක් තියෙනවා. කොහොම ද ප‍්‍රබෝධය තියෙන්නේ? අප තුල විශ්වාසයක් තියෙනවා පින තුලින් සැප උපද්දවා දෙනවා කියලා. එතකොට පින් කරන කෙනා, මේ ජීවිතයේදී ම පිනේ විපාක තමන් භුක්ති විඳිනවා කියලා වැටහීමක් තිබෙනවා. ඒ වැටහීම තියෙන කෙනා ප්‍රීති ප‍්‍රමෝදයෙන් වාසය කරනවා.

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අපට කියා දෙනවා සිල් රකින කෙනා මේ ජීවිතය තුලදී ම මේ මේ විදිහට සැප විපාක ලබනවා කියලා. මරණින් මත්තේ සුගතියේ උපදිනවා කියලා. එතකොට සිල් රකින කෙනා මේ ජීවිතයේ දී සැප ලබනවා කියලා අපි කොහොමද දැනගන්නේ? සිල් රකින කෙනාට පිරිස ඉදිරියේ විශාරද බවක් ඇති වෙනවා. එයා මුළු ගැනෙන්නේ නෑ. සිල් රකින කෙනාට භව භෝග සම්පත් ලැබෙනවා. සිල් රකින කෙනාගේ කීර්ති රාවයක් පැතිරෙනවා. කොහොමද මේ සිල් රැකීමේ ආනිශංස දැනගන්නේ? ප‍්‍රත්‍යක්ෂය තුලින් තමාට වැටහෙනවා. තමන් සිල් රකින්ට පුරුදු වුණාම, ඒ කුසලය මුල් කරගෙන මේ ජීවිතයේ දී සැප ලැබෙනවා කියලා තේරෙනවා.

සොරකම් කරන කෙනෙක් ඉන්නවා. ඔහු සිල් බිඳින කෙනෙක්. දුස්සීල යි. දුස්සීල කෙනාට ලැබෙන ආදීනව මොනවා ද? එයාට පිරිස අතරට විශාරදව යන්ට බෑ. එයා ගැන අපකීර්තියක් පැතිරෙනවා. ඒ වගේම ඔහුට බය, සැක ඇතිවෙනවා. ඒ ආදීනව කොහොම ද දැනගන්නේ? ප‍්‍රත්‍යක්ෂයෙන්. දුස්සීල බවට වැටුණා ම එහි ආදීනව තමන්ට ම තේරුම් ගන්ට පුළුවන්. නමුත් ඒ ආදීනව තේරෙන්නේ නුවණින් කල්පනා කළොත්. නැත්නම් තේරෙන්නේ නෑ. එහෙනම් සිල් රකින කෙනා, සීලය නිසා මට මේ මේ විදියට සැප ලැබෙනවා කියලා දැනගන්නේ ප‍්‍රත්‍යක්ෂයෙන්. ප‍්‍රත්‍යක්ෂ වෙන්නේ නුවණින් කල්පනා කරනකොට යි. ඒකට කියනවා ‘ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා’ කරනවා කියලා.

මේ විදියට නුවණින් කල්පනා කරන්ට බැරි නම් එයාට ධර්මය තුල වැඩෙන කෙනෙක්, දියුණුවෙන කෙනෙක් බවට පත්වෙන්ට බෑ. එයා පිරිහෙනවා. එයට හේතුව ධර්මයෙන් ලැබෙන පිළිසරණ, සුවපත් බව, යහපත තේරුම් ගන්ට නොහැකි වීම යි. එසේ තේරුම් ගන්ට බැරිවෙන්නේ ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා නොකිරීම නිස යි. ඔහු ධර්මය හොඳින් පුරුදු කරන්නේ නෑ. ධර්මයෙන් ලැබෙන පිළිසරණ, සුවපත් බව, යහපත හොඳින් තේරුම් ගන්න කෙනා ධර්මය කෙරෙහි පහදිනවා. ගෞරව කරනවා. ඉතා ම ගෞරවයෙන් ධර්මය පුරුදු කරනවා. එයා පිරිහෙන්නේ නෑ. දියුණුවෙන් දියුණුවට ම යනවා.

මෙම දේශනා මාලාව ශ්‍රවණයට කැමති නම් → http://damsayura.lk/bhawana/

– පූජ්‍ය නාවලපිටියේ අරියවංශ ස්වාමීන් වහන්සේ