03. ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂාව තුලින් දියුණු වන දහම් මග
අපි ප්රත්යවේක්ෂා කරමු
ඉතා හොඳින් ප්රත්යවේක්ෂා කිරීම ඉගෙන ගත් කෙනා තුල කලබලයක් නෑ. කලබලයක් තියෙන තැන ප්රත්යවේක්ෂා කිරීමක් නෑ. බොහෝ දෙනෙකුට තියෙන්නේ කලබලයක්. ඉක්මනින් මේක කරන්ට ඕන කියන හැඟීමක් තමයි තියෙන්නේ. ‘ඉක්මනින් කරන්ට ඕන’ කියන හැඟීමක් එන තැන ම නුවණින් කල්පනා කිරීමක් නෑ. එනිසා ප්රත්යවේක්ෂා කිරීම හොඳින් ඉගෙනගන්න. එතකොට නිතැතින් ම ඉවසන කෙනෙක් බවට පත්වෙනවා. ඉවසීමත් එක්ක සම්බන්ධ යි ප්රත්යවේක්ෂා කිරීම. නුවණින් කල්පනා කරන කෙනාට හොඳට ඉවසන්ට පුළුවන්කම ඇතිවෙනවා. මෙය තෝරබේර ගැනීම අමාරු යි. අමාරු යි කියන්නේ බෑ කියන එක නොවෙයි.
බණ අහනකොට හෝ වේවා, පොත පත ඇසුරින් සූත‍්‍ර දේශනා කියවනකොට හෝ වේවා, භාවනා කරන කොට හෝ වේවා අපට සැප පහසුවක් දැනෙනවා නම් අපි කොහොමද තෝරබේර ගත යුත්තේ? ධර්මයේ හැසිරීම නිසයි මේ සුවය ලැබෙන්නේ කියලා තෝරබේර ගන්ට ඕන. එතනින් තමයි ප්රත්යවේක්ෂා කිරීම පුරුදු වෙන්නේ. ඒක තෝරබේර ගන්ට බැරි නම්, එහි ප‍්‍රතිඵලයක් තේරෙන්නේ නැත්නම් දිගට ම ඒ කටයුත්ත කරන්ට එයා උත්සාහ කරන්නේ නෑ.
ආරම්භයේ පටන් අපි තෝරබේර ගත යුතු තව කාරණයක් තියෙනවා. මෙයත් ප්රත්යවේක්ෂා කිරීමට ම සම්බන්ධ යි.
ප්රත්යවේක්ෂා කරන්ට දන්න කෙනාට, ඒ සඳහා දක්ෂ කෙනාට සෝතාපත්ති අංග ජීවිතයට බද්ධ කරගන්ට වාසනාවක් ඉපදෙනවා. ඒ තමයි, කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර, සද්ධර්ම ශ‍්‍රවණය, යෝනිසෝමනසිකාරය, ධම්මානුධම්ම පටිපදාව. ඒවා ජීවිතයට සමීප වීම තමයි ප්රත්යවේක්ෂා කරන්ට දක්ෂ කෙනාට ලැබෙන ලොකුම ලාභය.
ආරම්භයේදී ම ප්රත්යවේක්ෂා කරන්ට දක්ෂ කෙනා සෝතාපත්ති අංග ජීවිතයට බද්ධ කරගන්නවා. ඒ කෙනා ධර්ම මාර්ගයෙන් බැහැරට විසිවෙන්නේ නෑ. හැබැයි ප්රත්යවේක්ෂා කිරීම දුර්වල වෙනකොට එයාගේ ගමන අඩාල යි. වේගය අඩුවෙනවා. ප්රත්යවේක්ෂා කිරීම හොඳින් පුහුණු වූ කෙනා ධර්ම මාර්ගයෙන් බැහැර වෙන්නේ නෑ.
ප්රත්යවේක්ෂා කරන කෙනාට සෝතාපත්ති අංග ජීවිතයට සම්බන්ධ කරගන්ට භාග්‍යය උපදිනවා. ඔහුට නොදත් ධර්මය අහන්ට ලැබෙනවා. ඒ ධර්මය අහනකොට සිතේ ප‍්‍රබෝධය ඇති වෙනවා. එතකොට හොඳින් ප්රත්යවේක්ෂා කිරීම නිසා එයාට වැටහීමක් ඇතිවෙනවා මේ ප‍්‍රබෝධය ඇති වුණේ කුමක් මුල් කරගෙන ද කියලා. කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර, සද්ධර්ම ශ‍්‍රවණය, යොනිසෝමනසිකාරය, ධම්මානුධම්ම පටිපදාව කියන මේ කරුණු හතර මුල් කරගෙන තමයි ඒ සුවපහසුව ඇති වුණේ කියලා. ඒක තේරුම් ගත්තොත්, ඒ අංග හතර ජීවිතයට සම්බන්ධ කරගන්නවා. ප්රත්යවේක්ෂා කරන්ට බැරි කෙනාගේ ජීවිතයට සෝතාපත්ති අංග සම්බන්ධ වෙන්නේ නෑ.
කෙනෙක් බණ අහනවා. භාවනා කරනවා. එයාට යම් සමාධියක් ඉපදෙනවා. බණ ඇසීමත්, භාවනා කිරීමත්, ඒ සමාධියත් මුල් කරගෙන ඔහුට සැප සතුට ලැබෙනවා. ‘මේ සැප ලැබෙන්නේ, සුවය ලැබෙන්නේ කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර, සද්ධර්ම ශ‍්‍රවණය, යොනිසෝමනසිකාරය, ධම්මානුධම්ම පටිපදාව කියන අංග හතර මුල්වෙලා’ කියලා එයාට තෝරබේර ගන්ට බැරිවුණොත් එයා කොහොම ද කල්පනා කරන්නේ? ‘මම භාවනා කළා. මට සමාධිය ලැබුණා. මම තමයි මේක උපදවා ගත්තේ. මේක මගේ. මම තමයි සමාධිය තියෙන කෙනා’ කියන අදහසට යි එන්නේ.
යම් කෙනෙක් ධර්මය ඉගෙන ගත්තා ම දහම් දැනුම ඇති වෙනවා. සැප සතුට ඇතිවෙන්ට පටන් ගන්නවා. නමුත් මේ කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර, සද්ධර්ම ශ‍්‍රවණය, යොනිසෝමනසිකාරය, ධම්මානුධම්ම පටිපදාව කියන අංග හතර තෝරගන්ට බැරිවුණොත් ඔහු කල්පනා කරනවා, ‘මම ඉගෙන ගත්තා. මට දැනුම තියෙනවා. මේ දැනුම මගේ. මේක මම’ කියලා. එතකොට මොකද වෙන්නේ? එයගේ ජීවිතයට සෝතාපත්ති අංග සම්බන්ධ වෙන්නේ නෑ. එයාගේ ජීවිතය ‘මම, මගේ, මගේ ආත්මය’ කියන අදහස තුල ම පවතිනවා.
සෝතාපත්ති අංග සම්බන්ධ වෙන කෙනාගේ ජීවිතය තුලින් ‘මම, මගේ, මගේ ආත්මය’ කියන අදහස බැහැර වෙනවා. එයාගේ ජීවිතයට සම්බන්ධ වෙන්නේ මොකක්ද? කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර, සද්ධර්ම ශ‍්‍රවණය, යොනිසෝමනසිකාරය, ධම්මානුධම්ම පටිපදාව. ඒ අංග හතර සම්බන්ධ වෙන්නේ නුවණින් කල්පනා කරන්ට පුළුවන් කෙනාට යි. ප්රත්යවේක්ෂා කරන්ට පුළුවන් කෙනාට යි.
නුවණින් කල්පනා කරගන්ට බැරි කෙනා හිතන්නේ ‘මේක මම, මගේ, මගේ ආත්මය’ කියලා. සමාධිය ඉපදුනත් එහෙම යි. දහම් දැනුමටත් එහෙම යි. එයා කල්පනා කරනවා ‘මේක මගේ එකක්. මම යි කළේ. මට යි ලැබුණේ. මම තමයි සමාධිය තියෙන කෙනා. මම තමයි දහම් දැනුම තියෙන කෙනා’ කියලා.
හොඳට තේරුම් ගන්න, පොත පත බලලා අපි තමයි ඉගෙන ගන්නේ. භාවනා කරලා අපි තමයි සමාධිය උපදවා ගන්නේ. වෙන කෙනෙක් කළා නෙවෙයි. එසේ වූ පමණින් ඒක ‘මම කළා’, ‘මගේ’ කියලා යමෙක් ගත්තොත් එයා නොමඟ ගිහින්. මේ ධර්මයේ හැසිරීම පටන්ගත්තේ කොහෙන් ද කියලා කල්පනා කරන්න. එතකොට තේරෙනවා ‘කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර, සද්ධර්ම ශ‍්‍රවණය, යොනිසෝමනසිකාරය, ධම්මානුධම්ම පටිපදාව කියන අංග හතර මඟින් තමයි මට මේ සැප ලැබෙන්නේ’ කියලා. එයා සෝතාපත්ති අංග හතරට කැමති වෙනවා. ඒ සෝතාපත්ති අංග හතර මුල්වෙලා තමාගේ ජීවිතයට ඉපදුන ඒ සැප සතුට මම මගේ කියලා ගන්ට කැමති වෙන්නේ නෑ.
එයා තමයි මහන්සි වෙලා භාවනා කළේ. වෙන කෙනෙක් කරලා දුන්නේ නෑ. නමුත් තමා ම මහත් සේ මහන්සි වෙලා උපදවා ගත්ත ඒ සමාධිය වුණත් මම මගේ කියලා ගන්නේ නැත්තේ ඇයි? එයා දන්නවා ‘සෝතාපත්ති අංග මුල් වෙලයි මට මේක ලැබුණේ’ කියලා. එයාට තමා නෙවෙයි වටින්නේ. සෝතාපත්ති අංග යි. එයාට වටින්නේ කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර යි. එයා දන්නවා කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර මුල් කරගෙන තමයි මේ සියලු ලාභ මට ලැබෙන්නේ කියලා. ඒ විදිහට එයා ධර්මයට සම්බන්ධ වෙන්නේ ප්රත්යවේක්ෂා කිරීම ජීවිතයට පුරුදු කරගෙන සිටීමෙනු යි. අපට හැමදාමත් මේවා සිහි කරන්ට පුළුවන්.
ඔබට ගැටලු ඇතිවෙනවා. ප‍්‍රශ්න ඇතිවෙනවා. ඒ ප‍්‍රශ්න ඇතිවුණායින් පස්සේ ඉතාම පීඩාවෙන් ඉන්නවා නේද? ඊට පස්සේ කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයෙක් හමු වෙනවා. කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයා කරුණු කියනවා. ධර්මය කියනවා. ඊට පස්සේ අපට ඒ ප‍්‍රශ්න විසඳිලා යනවා. සිතේ කලින් තිබුණ පීඩාව දුරුවෙලා යනවා. දැන් නුවණ තියෙන කෙනා කල්පනා කරනවා, ‘මම දුක් වින්ඳා. පීඩා වින්ඳා. ඇයි ඒ? ධර්මයේ නොහැසිරුන නිසා. ධර්මයේ හැසිරීමක් තිබ්වා නම් පීඩාවක් විඳින්නේ නෑ. මම ධර්මයේ හැසිරුනේ නෑ. සිතෙන් ධර්මය පුරුදු කළේ නෑ. අධර්මයක යි මම හිටියේ. අයෝනිසෝමනසිකාරයේ මම හිටියේ. පීඩාවක් ආවා. මම කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයා මුණගැහුනා. ධර්මය ඇහුවා. ඒ ධර්මයට අනුව මම හිතුවා. යොනිසෝමනසිකාරය ඇති කරගත්තා. පීඩාව දුරු වුණා. සැප පහසුව ලැබුණා’. මේ විදිහට කල්පනා කළොත් එයා දක්ෂ වෙනවා කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර හඳුනාගන්න. කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර, සද්ධර්ම ශ‍්‍රවණය, යොනිසෝමනසිකාරය, ධම්මානුධම්ම පටිපදාව කියන මේ අංග හතර මගින් සැප සොම්නස ලැබෙනවා කියන කාරණය එයා තේරුම් ගන්නවා. ඒකට අදක්ෂ වුණොත්, කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුර ජීවිතයට සම්බන්ධ කරගනියි ද? නෑ.
යමෙකුගේ සිතේ යම් පහසුවක් ඇති වුණා නම් ඒ රාග, ද්වේෂ, මෝහ තුනී වීමෙනුයි. එහෙම නැත්නම් ඒ අකුසල් දුරුවීමෙන්, අකුසල් තුනී වීමෙනුයි. ඒ අකුසල් තුනි වෙලා පහසුව ඇතිවෙන්ට බලපෑ කාරණා මොනවා ද? සෝතාපත්ති අංග යි. සෝතාපත්ති අංග පුරුදු කිරීමෙන් හිතේ සුවපහසුව ඇති වුණා. ඒ කරුණ අපි තෝරබේර ගත්තොත් ආරම්භයේ ඉඳන් ම සෝතාපත්ති අංග ජීවිතයට බද්ධ කරගනී ද? නැද්ද? බද්ධ කරගන්නවා.
භාවනාවකින් සාර්ථක ප‍්‍රතිඵල කැමති වන්නා වූ යම් කෙනෙක් සිටී ද, ඔහු විසින් ආරම්භයේ සිට ම පුරුදු කරගත යුතු මහත්ඵල, අතිශයින් ම වටිනා, පරම ගම්භීර වූ ධර්මය මොකක් ද? කුසල් දහම් නුවණින් කල්පනා කිරීම යි. ඒකයි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කියාදුන්නේ කුසල් දහම් ප්රත්යවේක්ෂා කිරීම බොහෝ උපකාර ලැබෙන දෙයක් කියලා. එනිසා මේ ධර්මයෙන් අවම හෝ පිහිටක් පිළිසරණක් ලබා ගැනීමට ‘ප්රත්යවේක්ෂා කිරීම’ නම් ධර්මය අපගේ ජිවිතයට පමුණුවා ගැනීම පිණිස උතුම් වූ භාග්‍ය උදාවේවා! කියලා අපි ආශිර්වාද කරනවා.
– පූජ්‍ය නාවලපිටියේ අරියවංශ ස්වාමීන් වහන්සේ
