බුදුරජාණන් වහන්සේ අපට පෙන්වා දෙනවා, උඩු බැලි අතට වැතිරිලා ඉන්න ළමයෙක් ඉන්නවා. ඒ ළමයා අතට අහුවෙච්ච දේ කටේ දාගන්නවා. ඒ ළමයා බලාගන්න කෙනා, ළමයා ගැන සෝදිසියෙන් ඉන්නවා. යම් වෙලාවක මේ ළමයා, අතට කැට කෑල්ලක් ගත්තොත් ඒ බලාගන්න කෙනා ඉක්මනින් ඒ අත ගසාහැරලා කැට කෑල්ල කටේ දාගන්න එක වළක්වනවා. යම් වෙලාවක ළමයා බලාගන්න ඉන්න කෙනාගේ පුංචි දෝශයක් වුණ ගමන් ඒ ළමයා අතට ගත්ත කැටකෑල්ල කටේ දාගන්නවා. එතකොට අර ළමයා බලාගන්න කෙනාට, ළමයාගේ වෙනස ඉක්මනින් තේරෙනවා. ළමයා බලාගන්න කෙනා ඉතාමත් ම සංවේදීයි. එයා දන්නවා ළමයගේ වෙනසක් වෙනකොට මෙයා කටේ යමක් හිර කරගෙන කියලා.

එයා මොකද කරන්නේ? වම් අතින් ඔලුව තදකරලා අල්ලගෙන දකුණු අතේ මාපට ඇඟිල්ල ගිරියට දානවා. ගිරියට දාලා ලේ ගලද්දී වුණත් අර කැට කෑල්ල ඇදලා එළියට ගන්නවා. එතකොට ඒ ළමයට සුවපහසුයි ද? අපහසුයි. ඒ ළමයා වේදනාවෙන් අඬනවා. බලවත් වේදනාවක් එන්ට පුළුවන්. නමුත් ඒ බලා ගන්න කෙනා ඇයි එබඳු දෙයක් කරන්නේ? ඒ ළමයාට අහිතානුකම්පාවෙන් ද? නෑ. ඒ ළමයා කෙරෙහි හිතානුකම්පාවෙන් ම යි. ඒ ළමයාගේ දියුණුව, යහපත, සැපත කැමැත්තෙන් ම යි. ඒ ළමයාගේ දුකට අකමැති නිසා ම යි. බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා, “මහණෙනි මමත් ඒ වගේ ම යි. මමත් මේ සාසනයට අලුතෙන් පැවිදි වුණ අය උදෙසා ඒ වගේ තමයි කටයුතු කරන්නේ. අවවාද අනුශාසනා කරන්නේ ඒ විදියටයි” කියලා.

යම් කලෙක ඒ දරුවා ලොකු මහත් වෙනවා. ඇවිදලා යන්ට පුළුවන් කලක් එනවා. ‘මේක නරකයි, මේක විපත පිණිස පවතිනවා’ කියලා දැනගත්තාට පස්සේ ඒ ළමයා කැට කැබලි කටේ දාගන්නේ නෑ. අන්න එබඳු කලක් එනවා කියලා බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කරනවා. මේ කරුණ ඇත්තක් නේද? ඒක දවසකින් දෙකකින් ද වෙන්නේ? නෑ. ළමයාගේ මේරීම සිද්ධ වෙන්ට කාලයක් ගන්නවා.

ඒ මේරීම සිද්ධ වුණායින් පස්සේ ළමයා තුළ වැටහීමක් එනවා ‘මේක අනතුරු දෙයක්. මේක මට යහපත පිණිස පවතින දෙයක් නෙවෙයි. මේක අර්ථය පිණිස පවතින්නේ නෑ. මේක අනර්ථයක්’ කියලා දන්නවා. කැට කැබලි අතට ගන්නෙත් නෑ. එයා ‘මේක ආහාරය, මේක ආහාරය නොවන දේ’ කියලා හඳුනනවා.

ඒ විදියට තමාට හානි නොවන විදියට කටයුතු කරන්ට හැකියාවක් ඇති වුණ දාට, තමාගේ ආරක්ෂාව පිළිබඳ යම් වැටහීමක් ඇති වුණ දාට ඒ ළමයා බලාගන්න කෙනා, ළමයා ලඟ නිතර රැඳෙයි ද? නෑ. ළමයා අතහැර දාලා යන්නෙත් නෑ. නමුත් කලින් වගේ සමීපයේ ම ඉන්නේ නෑ. නිතර සෝදිසියෙන් ඉන්නේ නෑ. ඇයි? ඒ ළමයා ගැන යම් විශ්වාසයක් දැන් තියෙනවා. නමුත් ළමයාට ඔක්කොම කරගන්ට පුළුවන්ද එතනින් පස්සේ? බෑ. ඒත් දෙමව්පියෝ ඇසුරේ තමයි.

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කියා දෙනවා, “ඒ වගේ මේ ශාසනයේ යම් කෙනෙක් පැවිදි වුණායින් පස්සේ එයා ගැන මම ඉතාමත් ම සෝදිසියෙන් ඉන්නවා. යම් කලක ඒ භික්ෂුව තුල ශ‍්‍රද්ධාව, හිරි, ඔත්තප්ප, වීරිය, ප‍්‍රඥාව කියන සේඛ බල පිහිටියාට පස්සේ මම ඒ පැවිද්දා කෙරෙහි අපේක්‍ෂාව අතහැරලා දානවා” කියලා. ඒ අපේක්‍ෂාව අතහැරලා දානවා කියන්නේ, එයා ගැන නිතර සොයා බලන්ට උවමනාවක් නෑ. එයාට හානි වෙන්නේ නෑ. ඒ නිසා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඒ භික්ෂුව ගැන හොයලා බලන එක, පෞද්ගලිකව මහන්සි වෙන එක අතහරිනවා කියලා දේශනා කරනවා. ඇයි ඒ? එයා තමාට අයහපත් දේ අඳුරනවා. එයාට රැකවරණය තියෙන්නේ මෙතනයි කියලා දන්නවා. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ඇසුරේ සිටිය යුතුයි කියලා දන්නවා. ඒ මට්ටමට පත්වෙලා.

එහෙනම් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ උදෙසා මේ ශාසනයට එන අය කෙසේ පිළිපැදිය යුතු ද? කිරි දරුවන් සේ කටයුතු කළ යුතුයි. ඒ අය කාගේ අවවාදය ද පිළිපැදිය යුත්තේ? කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයාගේ අවවාදය පිළිපැදිය යුතුයි. කිරි දරුවෝ වගේ හිටියොත් එතකොට ඒ අයට කැට කෑලි උගුරට යන්නේ නෑ. කැට කෑල්ලක් ගන්නකොට දන්නවා. අත ගසාහැරලා දාන්න කියනවා. බැරිවෙලා කැට කෑල්ලක් උගුරේ දාගත්තොත් ලේ ගලද්දී හරි ඒක බැහැර කරනවා ම යි. නමුත් ඒ සඳහා දරුවෝ වගේ වෙන්ට ඕන. ඒ කියන්නේ අඳ ගොළු බිහිරි වෙන්ට කියලා නෙවෙයි. කීකරුකම ඇති කරගන්ට කියලා. කීකරුකම ඇති කරගන්නේ කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයාගේ ගුණ කල්පනා කරන කෙනා. ‘කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයා අපේ දියුණුවට කැමතියි. අප කෙරෙහි අනුකම්පාවෙන් මේ කටයුතු කරන්නේ’ කියන විශ්වාසය තියෙන්ට ඕන. බලවත්ව පිහිටා තියෙන්ට ඕන. ඒ විදියේ විශ්වාසයකින්, පැහැදීමකින් යුක්ත කෙනා තුල කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයාට නැඹුරු වූ සිත ඇති වෙනවා.

මේ ලෝකයේ උපන් මනුශ්‍යයෙක් ඉන්නවා. ඒ මනුශ්‍යයා, සාමාන්‍ය ජීවිතය ගතකරගෙන ඉන්න අතර එයාට අහන්ට ලැබෙනවා තථාගතයන් වහන්සේ විසින් වදාළ ආර්ය සත්‍යය. මේ ලෝකයේ දුක නම් වූ ආර්ය සත්‍යයක් තියෙනවා කියලා අහන්ට ලැබෙනවා. දුකේ හටගැනීම කියලා ආර්ය සත්‍යයක් තියෙනවා, දුකේ නැතිවීම කියලා ආර්ය සත්‍යයක් තියෙනවා, දුක නැතිවන මඟ කියලා ආර්ය සත්‍යයක් තියෙනවා කියලා, භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ පරම ගම්භීර අවබෝධයන් ගැන කියා දෙන ධර්මයන් අහන්ට ලැබෙනවා. ඔහුගේ සිතේ ඒ ධර්මය ගැන පැහැදීමක් ඇතිවෙනවා.

‘මේ බඹසර ජීවිතය ඒකාන්ත සැපයක්, පිරිසිදු ජීවිතයක් ඇති කරගන්ට උපකාර වෙන දෙයක්’ කියලා බඹසරට පැමිණෙනවා. ඔහු කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයාට නැඹුරු වූ සිතින් වාසය කරන්ට පුරුදු වෙන්ට ඕන. ඒ විදියට බඹසර ජීවිතය තුලට නොයෙකුත් විදියේ පිරිස් එනවා. නොයෙකුත් පැති වලින් පිරිස එනවා. ඒ පිරිස සමඟ සමගිව එකට වාසය කරන්ට පුරුදු වෙනවා. සමඟිව වාසය කරන්ට පුරුදු වෙන්නේ කොහොම ද? එකිනෙකාගේ ගුණ කල්පනා කරමින්, එකිනෙකාට උපකාර කරමින් කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයාගේ ඇසුරේ වාසය කරන්ට පුරුදු වෙනවා. එතකොට ඒ පිරිස කළ්‍යාණ යහළුවන් බවට පත්වෙනවා. ඒ පිරිස ම නැඹුරු වන්නේ කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයාට යි. භාග්‍යවත් වූ අරහත් වූ සම්මා සම්බුදු රජාණන් වහන්සේ අප සියලු දෙනාගේ පරම කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයන් වහන්සේ යි.

ඒ පිරිස සතර අගතියෙන් බැහැර වෙලා වාසය කරන්ට පුරුදු වෙන්ට ඕන. ඒ සඳහා සතර අගතිය අඳුරගන්ට ඕන. තමා තුල සතර අගතියට වැටෙන ස්වභාවය අඳුනගෙන ඒක බැහැර කරගන්ට ඕන. ඒ වගේම මේ අය අටලෝ දහමට කම්පා නොවෙමින් වාසය කරන්ට පුරුදු වෙන්ටත් ඕන. පිරිසේ ගුණ දකිමින්, තමාගේ අඩුපාඩු දකිමින් ඒවා හදාගන්ටත් කැමති වෙන්ට ඕන. මේ විදියට වාසය කරන අය පිරිස කෙරෙහි මෙත් සිතින්, කරුණාවෙන්, මුදිතාවෙන්, උපේක්‍ෂාවෙන් යුක්තව එකිනෙකාට උපකාර කරමින් වාසය කරනවා.

එතකොට ඒ අය කල්පනා කරනවා, ‘මට ථේර භික්‍ෂුවක් හෝ අවවාද කරත්වා! මධ්‍ය මට්ටමේ භික්‍ෂුවක් හෝ මට අවවාද කරත්වා! කුඩා භික්‍ෂුවක් හෝ මට අවවාද කරත්වා! මමත් ඒ අයට පුළුවන් විදියෙන් අවවාද කරන්ට ඕන. මට යම් කෙනෙක් අවවාද කරනවා නම් ඒ අවවාද කරන්නේ හිතානුකම්පාවෙන් ම යි. අහිතානුකම්පාවෙන් නම් නෙවෙයි. මම ඒ අවවාදය යහපතක් කියලා පිළිගන්ට ඕනෑ. ඒක හොඳ දෙයක් කියලා කියන්ට ඕනෑ. මම ඒ අයට වෙහෙසක් ඇති කරවන්ට හොඳ නෑ. මට ඇවතක් පෙන්වා දුන්නොත් මම ඒ ඇවත පිළිගන්ට ඕන. ඒ ඇවතට පිළියම් යොදන්ට ඕන’ යහපත් පැත්තට යොමු වෙන කෙනා ඒ විදියට කල්පනා කරනවා.

ඒ විදියට කටයුතු කරමින් පිරිසේ සමගිය උදෙසාත් ක‍්‍රියා කරනවා. ‘මම දන්නවා’ කියන හැඟීමට ඉඩ දෙන්නේ නෑ. ‘මට අවබෝධ වුණා’ කියන හැඟීමට ඉඩ දෙන්නේ නෑ. එයා කල්පනා කරන්නේ, ‘මම නෙවෙයි දන්නේ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ යි දන්නේ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අපට කියා දුන්නේ කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුරේ ඉන්ට කියලා. එහෙනම් කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයා යමක් ද කියන්නේ, මම ඒ ආකාරයෙන් කටයුතු කරන්ට ඕනෑ. යම් කෙනෙක් යමක් කියනවා නම්, ධර්මයත් එක්ක ගලපලා ඒක පිළිපදින්ට ඕනෑ. ඒකට ගැටිලා ප‍්‍රතික්ෂේප කරන්ටත් හොඳ නෑ’ කියලා එයා කල්පනා කරනවා.

තමන් කියන දේවල්, කරන දේවල් හොඳ සිහි කල්පනාවෙන් කරනවා. කරන කොට, කළාට පස්සේ කල්පනා කරනවා, ‘මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ දේ කළා. ඒක මට ලාභයක්. අන් අයටත් ලාභයක්. සියලු දෙනාට ම ලාභයක්. මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ අනුශාසනාව පිළිපදින්නේ’ කියලා එයා සතුටු වෙනවා. සතුටු සිතින් වාසය කරනවා.

එයා කල්පනා කරනවා, ‘මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කෙරෙහි වෛරී ප‍්‍රතිපත්තියට එන්ට හොඳ නෑ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දුකෙන් නිදහස් වීම පිණිස කරුණාවෙන් අවවාද කළා. අනුශාසනා කළා. ඒ අවවාද බැහැර කළොත්, ඒ භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කෙරෙහි වෛරී ප‍්‍රතිපත්තියෙන් වාසය කිරීමක්. මම ඒකාන්තයෙන් ඒ වෛරී ප‍්‍රතිපත්තිය බැහැර කරන්ට ඕනෑ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ මහා කරුණාවෙන් අපට එපා කියපු දේ නොකළ යුතුයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ විශාරද ඤාණ අපි පිළිගත යුතුයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ, ‘නිවන අවබෝධ කිරීමට බාධාව පිණිස පවතින දෙයක්’ කියලා දේශනා කළ යම් දෙයක් තියෙනවා නම් අපි ඒකාන්තයෙන් ඒවා නොකළ යුතුයි’ කියලා එයා කල්පනා කරනවා. ‘මම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කෙරෙහි වෛරී ප‍්‍රතිපත්තිය අත්හරින්ට ඕනෑ. මෛත්‍රී ප‍්‍රතිපත්තිය අනුගමනය කරන්ට ඕන’ කියලා කල්පනා කරනවා.

ඔහු ළාමක ආසාවන් අතහරිනවා. ළාමක ආසාවන් අතහැරලා මේ ධර්මය අවබෝධ කරගන්ට ඕනෑ කියන පරම ගම්භීර වූ ඉලක්කය ඇති කරගන්නවා. ඒ කැමැත්ත ඇති කරගෙන, ආර්ය සත්‍යය ජීවිතයට ගළපමින් වාසය කරනවා. ‘මම වයසට යන කෙනෙක්. වයසට යන ස්වභාවය ඉක්මවලා නෑ’ කියලා කල්පනා කරනවා. ‘මම ලෙඩවෙන කෙනෙක්. ලෙඩවෙන ස්වභාවය ඉක්මවලා නෑ’ කියලා කල්පනා කරනවා. මම මැරෙන කෙනෙක්. මම මැරෙන ස්වභාවය ඉක්මවලා නෑ’ කියලා කල්පනා කරනවා. ‘මට ප්‍රියමනාප දේවල් තියෙනවා නම් ඒවා වෙනස් වෙනවා, කැඩෙනවා, බිඳෙනවා. ඒවාගෙන් මට වෙන්වෙන්ට සිද්ධ වෙනවා’ කියලා කල්පනා කරනවා. ‘සියලු දෙනා කර්මය දායාද කරගෙන ඉන්නේ’ කියලා කල්පනා කරනවා.

මේ විදියට කල්පනා කරන අයගේ සිත් සංසිඳෙන්ට පටන් ගන්නවා. එතකොට පිරිස ශාන්තයි, ප‍්‍රණීතයි. ඒ අය කිරියි දියයි එකතු වුණා වගේ ඇසුරු කරනවා. ප‍්‍රණීතව වාසය කරනවා. ඒ අය සතුටු වෙනවා අපි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ විදියට වාසය කරනවා නේද කියලා. එයා දස කතාවට කැමති වෙනවා. දෙතිස් කතාව බැහැර කරනවා. එයා ධර්මය ඉගෙන ගන්නවා. නොදන්නා දේ අසා දැන ගන්නවා. ඒ ඉගෙනගන්න කොට, අහගන්න කොට, කවදාවත් ඒක මගේ කියලා ගන්නේ නෑ. ඇයි ඒක මගේ කියලා ගන්නෙ නැත්තේ? එයා භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ අවබෝධය අදහාගෙන ඉන්නේ.

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ‘ඇස අනිත්‍ය යි, කන අනිත්‍ය යි මේ ආදී වශයෙන් ධර්මය අපට කියා දෙනවා. එයා ඒ ධර්මය අදහා ගන්නවා. එයා පිළිගන්නේ මොකක්ද? මේ ඇස අනිත්‍යයි. අනිත්‍ය වු ඇස මම නොවෙයි, මගේ නොවෙයි, මගේ ආත්මය නොවෙයි. ඇසට පේන රූප අනිත්‍යයි. අනිත්‍ය වූ රූප මම නොවෙයි, මගේ නොවෙයි, මගේ ආත්මය නොවෙයි. මේ ආදී වශයෙන් ආයතන හය ගැන කියා දුන් ධර්මය එයා පිළිගන්නවා. ඒ ධර්මය අදහාගන්නවා. එතකොට එයා මේ බාහිරින් ලැබෙන්නා වූ දේ මම වශයෙන් ගන්නවා ද? මගේ වශයෙන් ගන්නවා ද? නෑ. ඒක තමන්ට බාහිරින් ලැබුණු උපකාරයක් කියලා පිළිගන්නවා.

(ඉතිරි කොටස ඊළඟ ලිපියෙන්…)

– පූජ්‍ය නාවලපිටියේ අරියවංශ ස්වාමීන් වහන්සේ