භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ ධර්මය ශ‍්‍රද්ධාවෙන් අදහාගෙන ශ‍්‍රද්ධානුසාරී වෙන්ට වෑයම් කරන කෙනාට ශ‍්‍රද්ධාවට එන්ට පුළුවන්කම ඇතිවෙනවා. එයා පිළිගන්නවා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ ධර්මය ඒකාන්තයෙන් සත්‍යයක්. ‘ඇස අනිත්‍ය යි. අනිත්‍ය වූ ඇස මම නොවේ, මගේ නොවේ, මාගේ ආත්මය නොවේ’ කියන මේ ධර්මය පිළිගන්නවා, ශ‍්‍රද්ධාවෙන් බැස ගන්නවා. ඔහු ඒ ශ‍්‍රද්ධාවෙන් පිළිගත් ධර්මය සිහිකරනවා. පුරුදු කරන්ට මහන්සි වෙනවා. අනිත්‍ය දර්ශනයට පැමිණ වාසය කරන්ට කැමති කෙනෙක් බවට පත්වෙනවා. අනිත්‍ය දර්ශනය පුරුදු කරන කෙනෙක් බවට පත්වෙනවා.

ඔහු කළගුණ හඳුනනවා. ‘කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයා මට මේ මේ ආකාරයෙන් උපකාර කළා. ඒ උපකාරය සරල එකක් නෙවෙයි. සුළුපටු එකක් නෙවෙයි. මහත් වූ ප‍්‍රතිඵලදායක උපකාරයක්. ලාමක දෙයක් නෙවෙයි’ කියලා කල්පනා කරනවා. ඒ උපකාරයේ තරම, ප‍්‍රමාණය සිහිකරනවා. එයාට තේරෙනවා ‘මේ උපකාරය නොලබන්ට, මට කොයි තරම් විපතක් සිද්ධ වෙයිද’ කියලා. ඔහු තුල තියෙනවා අංග දෙකක්. ඒ තමයි කළගුණ දන්නා කමත්, කළගුණ සිහිකරන්ට දක්ෂ කමත්. ඒ කාරණා දෙකෙන් යුක්ත වෙන ඔහු, සත්පුරුෂ භූමියට පැමිණ වාසය කරන කනා බවට පත්වෙනවා. සත්පුරුෂ භූමියට පැමිණ වාසය කරන කෙනාගේ ස්වභාවය තමයි, ඔහු අසත්පුරුෂ භූමිය ඉක්මවා ගිහිල්ලා. පෘතග්ජන භූමිය ඉක්මවා ගිහිල්ලා.

සතර අපායේ වැටෙන කර්ම කරන්ට එයාගේ සිත නැමෙන්නේ නෑ. කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයාගෙන් අසා දැනගත් ධර්මය කෙරෙහි ගෞරවය තියෙනවා. ශාස්තෘ ගෞරවය තියෙනවා. ධර්ම ගෞරවය තියෙනවා. සංඝ ගෞරවය තියෙනවා. සීලය කෙරෙහි ගෞරවය තියෙනවා. කීකරුභාවය තියෙනවා. කළ්‍යාණමිත‍්‍රතාවය කියන දේ තියෙනවා. එයා නොපිරිහෙන පැත්තට යොමු වෙලා. සමාදන් වූ සිල්පද වලට ගරු කරනවා. ඒ සීලයට ඔහු බය වෙනවාද? නෑ. ඒ සීලය බිඳින්ට බය වෙනවා. ඒ සීලයෙන් එයා මාන්නය ඇති කරගන්නවාද? නෑ. සීලයෙන් රිංගලා යන්ට පුළුවන් තැන් හොයලා ලාමක දේට යනවාද? නෑ. ඔහු භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ අවබෝධය අදහාගෙන ඉන්නේ. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ විශාරද ඤාණ අදහාගෙනයි ඉන්නේ. නිවන පිණිස අහිත වූ යමක් පවතිනවා නම්, ඒ දේ අතහරින්ට කැමති වෙනවා. ඔහු සිල් පද හඳුනනවා. සිල්පද බිඳෙන විදියත් හඳුනනවා. සීලය ආරක්‍ෂා වීමත් හඳුනනවා. ආපත්තිය, ආනාපත්තිය හඳුනනවා. ආපත්තියට පත් වෙන කොට එය දැනගන්නවා, තේරුම් ගන්නවා. ආපත්තියෙන් නැගී සිටින විදියත් එයා දන්නවා. ආපත්තියෙන් නැගී සිටිනවා. ආපත්තියකින් නැගී සිටියා නම්, නැගී සිටියා කියලා දන්නවා.

මේ විදියට ධර්මය පුරුදු කරන්නේ ශ‍්‍රද්ධාව මුල් කරගෙනයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ වචනය මුල් කරගෙන, පිරිස සමඟ සමගියෙන්, කිරියි දියයි එකතු වුණා වගේ වාසය කරමින් ඉන්න කෙනාගේ සිත ක‍්‍රම ක‍්‍රමයෙන් සංසිඳෙනවා. සිතේ තියෙන දැඩි ගති, රළු ගති, මුරණ්ඩු ගති තුනී වෙලා යනවා. එයා දස කතාවට කැමති වෙනවා. දස කතාව කෙරෙහී ම යොමු වී වාසය කරන කෙනෙක් බවට පත්වෙනවා. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ආනන්ද ස්වාමීන් වහන්සේට කියා දෙනවා, මේ ශාසනයේ පැවිදි වෙන කුල පුත‍්‍රයින් තථාගතයන් වහන්සේව ලුහුබැඳිය යුත්තේ ඇයි කියලා. ඒ අය මේ නවාංග ශාස්තෘ සාසනය දරාගන්ට ද තථාගතයන් වහන්සේව ලුහුබැඳිය යුත්තේ? නෑ, ඒකට නෙවෙයි. මේ සූත‍්‍ර, ගථා ආදිය දැනගැනීම පිණිස ද තථාගතයන් වහන්සේව ලුහුබැඳිය යුත්තේ? නෑ. ඒ සඳහා නෙවෙයි කියලා දේශනා කරනවා.

මේ සසර කෙරෙහි කළකිරීම ඇති කරවන්නා වූ විරාගය පිණිස පවතින්නා වූ කෙළෙස් සංසිඳීම පිණිස පවතින්නා වූ ඇල්ම නිරුද්ධ කිරීම පිණිස පවතින්නා වූ නිවන පිණිස සිත මේරීම පිණිස පවතින්නා වූ යම් දස කතාවක් ඇද්ද, ඒ දස කතාව අසා දැනගැනීම පිණිසයි තථාගතයන් වහන්සේව ලුහුබැඳිය යුත්තේ කියලා භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ම අපට කියා දෙනවා.

ඒ කාරණය දන්න කෙනාට, දේශනාවක් දෙකක් කටපාඩම් කරගෙන ‘මම මේක ම කරගන්ට ඕනෑ, මේකටයි මම ආවේ, දැන් ඉතින් මට හරි’ කියන අදහස කවදාවත් එන්නේ නෑ. එයා පිළිගන්නේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ අවබෝධය. එයා නැඹුරු වී වාසය කරන්නේ තථාගතයන් වහන්සේගේ අවවාදයට. එයා දස කතාවට යොමු වෙනවා. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරනවා, ඒ අයට පසුව මේ නවාංග ශාස්තෘ සාසනය ටිකෙන් ටික අසා දැනගන්ට පුළුවන් කියලා. මුලින් මේ ශාසනයේ සිත අලවා වාසය කරන්ට ඕන. ශාසනය තුල සිත අලවා වාසය කරන කෙනාට පසු කාලෙකදී මේ සූත‍්‍ර, ගාථා ආදිය ඉගෙනගන්ට පුළුවන්. ත්‍රිපිටකය දරාගන්ට පුළුවන්. ඒකට කාලය තියෙනවා. මුලින්ම කුමක්ද කළ යුත්තේ? මේ කාමයන් කෙරෙහි කළකිරීම ඇති කරවන විදියට, සසර කෙරෙහි කළකිරීම ඇති කරවන විදියට, ඇල්ම දුරුවන ආකාරයට සිත සකස්වන්නා වූ මේ දස කතාව අසා දැනගත යුතුයි. ඒ දස කථාව කළ යුතුයි.

දස කතාව තුල තමයි සිත මෝරන්නේ. ඒ සිත මෝරන වැඩපිළිවෙල නැත්නම්, යමෙක් දේශනා ඉගෙන ගන්නවා; නමුත් ඒක ‘මගේ’ කියලා ගන්නවා. ‘මම දන්න කෙනා’ කියලා ගන්නවා. ඊළඟට ‘මම තමයි දන්නේ. අසවලා දන්නේ නෑ’ කියලා වාද කරන්ට පටන් ගන්නවා. එතකොට මුළුමනින් ම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දුන් වැඩපිළිවෙළින් බැහැරයි. ලෝකයා මේක දන්නේ නෑ. තමා දන්නෙත් නෑ. බොහෝ දෙනා ඉන්නේ වළ ඇතුලේ. තමන් වළේ ඉන්නවා කියලා දන්නෙත් නැත්තේ ඇයි? ඒ වල විශාල නිසා. විශාල පිරිසක් ඉන්නේ ඒ වළ අස්සේ. ඉතින් ඒ අය දන්නේ නෑ අපි වළේ ඉන්නේ කියලා. වළෙන් උඩ ඉන්නේ ටික දෙනයි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරනවා, මේ මගේ නියපොත්තට ගත්ත පස් ටික වගේ ටික දෙනයි මේ සද්ධර්මය අවබෝධ කරන්නේ. මහ පොළොවේ පස් වගේ විශාල පිරිසක් මේ සද්ධර්මය අවබෝධ නොකර ම මැරිලා යනවා කියලා.

බොහෝ දෙනාට, එබඳු අනතුරක් සහිතවයි අපි වාසය කරන්නේ කියලා අදහස් මාත‍්‍රයක්වත් නෑ. වළේ ඉන්න අය හිතන්නේ නෑ අපි වළේ ඉන්නේ කියලා. ඇයි එහෙම පිළිනොගන්නේ? ඒ අය සාප තුනකින් දැවිලා, පිච්චිලයි ඉන්නේ.

පළවෙනි සාපය තමයි, දන්නේ නැතිකම. දෙවෙනි සාපය තමයි, ‘දන්නේ නෑ’ කියලා දන්නේ නැතිකම. ඊළඟ සාපය තමයි ‘මම දන්නවා’ කියන අදහසට ඇවිත් ඉන්න එක.

ඔහු වළ අස්සේ කරනම් ගහ ගහ, වාද කර කර, ආඩම්බරෙන් ඉන්නවා, ‘මගේ වැඩේ හරි. දැන් මට ප‍්‍රශ්නයක් නෑ’ කියලා. මෙහෙම ඉන්න අය කෙරෙහි අර වළ උඩ ඉන්න අයට උපදින්නේ මොකක්ද? අනුකම්පාවක් විතරයි. උත්සාහ කරයි අත දෙන්ට නැගිටින්න කියලා. එයාට පෙන්නේ නෑ. ඇයි? වළ විශාලයි. වළෙන් ගොඩ ඉන්න අය පේන්නේ නෑ. එයා තේරුම් ගන්ට ඕන ‘මම වළේ ඉන්නේ’ කියලා. ඔහුට කැමැත්ත උපදිනවා මම වළෙන් ගොඩ යන්ට ඕනෑ කියලා. එහෙම අය ගොඩට ගන්ට සූදානමින් ඉන්න කෙනෙක් ඉන්නවා. ඒ වළ උඩ ඉන්න කෙනා නිදාගෙන ඉන්නේ නෑ, එයා සූදානමින් ඉන්නේ. කිරි දරුවෙක් කැට කෑල්ලක් අතට ගත්තාම, ඒ ළමයා බලාගන්න කෙනා එය බැහැර කරන්ට අවධානයෙන් ඉන්නේ යම් සේ ද අන්න ඒ වගේ.

අප ඒ අය කෙරෙහි පැහැදීම ඇති කරගන්ට ඕන. ගරුසරු ඇතිව ඒ අය ඇසුරු කරන්ට ඕන. එතකොට තව තවත් දස කතාව අහන්ට ලැබෙනවා. සිත මොරනවා. එයා සාසනය කෙරෙහි සිත අලවාගෙන වාසය කරනවා. එයයි තථාගතයන් වහන්සේගේ අනුශාසනාව. එහෙම නැත්නම් අපි දේශනා ගොඩක් ඉගෙන ගනියි. මාන්නෙන් වාද කර කර ඉඳියි. ටික කලක් කෙළෙස් නෑ වගේ පේනවා. පසුව ක‍්‍රම ක‍්‍රමයෙන් රාගය, ද්වේශය එන්ට පටන් ගන්නවා. එයා අසංවර වූ ඉන්ද්‍රියන්ගෙන් යුක්තව වාසය කරනවා. සිහි නුවණින් තොරව උදුම්මාගත් සිතින් වාසය කරනවා.

එයාට අකුසලය එද්දී අඳුරගන්ට බෑ. ඇයි ඒ? මේ කුසලය, මේක අකුසලය කියලා හඳුනාගැනීමේ කල්පනාව උපදවාගෙන තිබුණේ නෑ. තමා ගැන අධි තක්සේරුවට වැටිලා හිටියේ. එයින් මත්වෙලා හිටියේ. එයාට රාගය ආපු වෙලාවට අඳුනගන්ට බෑ. එයා හිතනවා ‘මම මේ කරුණාවෙන් කටයුතු කරන්නේ’ කියලා. දන්නේම නෑ රාගයට අහුවෙලා ගිහින්. අන්තිමට කියනවා ‘මම මේ තරම් කරුණාවෙන් කටයුතු කළා. මම ධර්මය කියන්න නේ ගියේ. මේ බලන්න මේ වෙච්ච දේ’ කියලා. එයාම දන්නේ නෑ මොකද සිද්ධ වුණේ කියලා. ඒ විදියට මහා විනාශයකට ගොදුරු වෙලා යනවා භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ අවවාදය පිළිගැනීමට සිත නොනැමුණු කෙනාට.

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ ගෞරවයෙන් ඇසුරු කිරීම පිණිස අපි කළයුතු වන්නේ භාග්‍යවතුන් වහන්සේගේ ඒ අවවාදය ගෞරවයෙන් පිළිපැදීම යි. ඒ කෙනා පිරිස සමඟ ගරුසරු ඇතිව වාසය කරනකොට, අර කෙළෙස් වලට ඉඩ නොදී, කුසල් දහම් වල නියැලී වාසය කරනකොට, දස කතාව පුරුදු කරමින් දස කතාවට නැඹුරු වූ සිතින් වාසය කරනකොට, කළ්‍යාණ යහළුවන් සමඟ වාසය කරනකොට, කළ්‍යාණ මිත‍්‍රයාට නැඹුරු වූ සිතින් වාසය කරනකොට, එයාගේ සිතේ ශ‍්‍රද්ධාව දියුණු වෙනවා. හිරි ඔතප් දියුණු වෙනවා. වීරිය දියුණු වෙනවා. ප‍්‍රඥව දියුණු වෙනවා. කළ්‍යාණ මිත‍්‍ර ඇසුරේ ඉන්න කොට ප‍්‍රඥව බලවත් වෙනවා ම යි. ප‍්‍රඥව බලවත් වෙන්ට වෙන්ට, අනෙකුත් සේඛ ධර්ම හොඳින් වැඩෙනවා. සේඛ ධර්ම දියුණු වෙනකොට කළගුණ දන්නාකම, කළගුණ සිහිකිරීමේ ගුණය, නිහතමානීකම, කරුණාව, දයාව, මෛත්‍රිය, අනුකම්පාව, මේ දේවල් එයා තුල පිහිටනවා. එකිනෙකාට උපකාර කිරීමේ ගතිය එයා තුල පිහිටනවා. ඉවසීම එයා තුල තියෙනවා.

කකචූපම සූත‍්‍රයේ දී භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අපට පෙන්වා දෙනවා, තථාගතයන් වහන්සේගේ ශ‍්‍රාවකයා කෙබඳු ඉවසීමකින් යුක්තයි ද කියලා. දෙපැත්තේ මිට තියෙන කියතකින් තමන්ව කපනවා, ඉරනවා. ඒ වගේ වෙලාවක දී වුණත් වෛර හිතක් ඇති කරගන්නේ නෑ. තරහ හිතක් ඇති කරගන්නේ නෑ කියලා. ඒ කරුණ සිහි කරන කෙනා පිරිස සමඟ වාසය කරනකොට තරහ සිතක් ඇති කරගන්නේ නෑ. තරහ, වෛර බැහැර කරගන්නවා. ඔහු තවදුරටත් සේඛ ධර්ම තුල පිහිටනවා. සේඛ ධර්ම හොඳින් පුරුදු කරන කෙනාගේ ස්වභාවය තමයි සීල ගෞරවය හොඳින් ම තියෙනවා. එයා සමාදන් වූ සිල් පද නැවත නැවත විමසා දැනගන්නවා. එයා සීල විපත්තිය අඳුරනවා. සීල සම්පත්තිය අඳුරනවා. සීල සම්පත්තියට පැමිණ වාසය කරනවා. චිත්ත සම්පත්තිය අඳුරනවා. චිත්ත විපත්තිය අඳුරනවා. එයා දිට්ඨි සම්පත්තිය දන්නවා. දිට්ඨි විපත්තිය දන්නවා. ඒ විපත්තීන් බැහැර කරලා සම්පත්තීන් වලට පැමිණ වාසය කරනවා.

– පූජ්‍ය නාවලපිටියේ අරියවංශ ස්වාමීන් වහන්සේ