නිවන් මඟ ආරම්භයේ සිට අවසානය දක්වා ම දියුණු වෙන්නේ ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීම මත යි. ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීමෙන්, අපි කරන දේ සාර්ථක ද? අසාර්ථක ද? හරි ද? වැරදි ද? කියලා තෝරා බේරාගන්ට අපට අවස්ථාවක් ලැබෙනවා. ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන්නේ නැත්නම් අපි කරන දේ හරි ද? වැරදි ද? කියලා තේරෙන්නේ නෑ. අපි හරියට කළා ද? කළයුතු දේ ද කළේ? නොකළයුතු දෙයක් ද කළේ? මේ ආදී වශයෙන් අපට තෝරා බේරා ගන්ට ලැබෙන්නේ නෑ.

යමෙක් ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරනවා නම්, එ් මඟින් තවදුරටත් ධර්මය කෙරෙහි ඇති විශ්වාසය, වීර්යය වැඩි දියුණු වෙලා යනවා. ‘කරන දේ සාර්ථක යි’ කියලා යම් කෙනෙකුට තේරෙනවා නම්, එපමණකින් ම එ් කටයුත්ත තවදුරටත් හොඳින් සාර්ථකව කරගන්ට එයා තුල උනන්දුවක් ඇතිවෙනවා. ඒක මේ වගෙයි. ගොවියෙක් ඉන්නවා. එ් ගොවියා යම් බීජයක් හිටවනවා. එ් බීජය පැළවෙනවා කියලා එයාට තේරෙන්නේ නැත්නම් එයා එ්කට සාත්තු කරයි ද? සාත්තු කරන්නේ නෑ. තවත් ගොවියෙක් පැළයක් හිටවනවා. එ් පැළය දිහා ඔහු දවසින් දවස බලනවා. උදේ හවස බලනවා. එ් බලනකොට ඔහුට තේරෙනවා නම් අලුතින් දළු දානවා කියලා, ඒ වගේම තියෙන කොළ පැහැපත් වෙනවා, කඳ වැඩෙනවා කියලා පැළයේ වැඩීමක් තේරෙනවා නම්, ඔහු ඒ පැළයට සාත්තු කරනවා. රැකබලා ගන්නවා. ආදරය කරනවා. එය පෝෂණය කරනවා.

යම් කෙනෙක් තමන්ගේ වගාවට හොඳින් සාත්තු කරන්ට නම්, එ් වගාව හොඳින් වැඩෙනවා කියලා ඔහුට තේරෙන්ට ඕන. එතකොට තමයි සතුටෙන් එ් වගාව කරන්නේ. අපි කරන දේ සාර්ථකයි කියලා තේරෙනවා නම්, අපි තවදුරටත් හොඳින් කරනවා. තවදුරටත් සතුටෙන් එය කරගෙන යනවා. එ් වගේ තමයි, භාවනා කරන කෙනාට ‘ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීම’ කියන දේ ප‍්‍රීති ප‍්‍රමෝදය උපදවා ගැනීම පිණිස උපකාර වෙනවා. සතුටෙන් වාසය කරන්ට උපකාර වෙනවා. තවදුරටත් හොඳින් එ් කටයුත්ත කරන්ට ඔහුට හැකියාව උපදිනවා. එ් නිසා ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කිරීමේ වටිනාකම හොඳින් තේරුම් ගන්න.

භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අපට පෙන්වා දෙන්නේ “අනුන්ගේ සිත දැකීමේ හැකියාව, කුසලතාවය නැත්නම් තමන්ගේ සිත දැකීමේ කුසලතාවය උපදවා ගන්න” කියල යි. භාග්‍යවතුන් වහන්සේ පෙන්වා දෙනවා, තරුණ වයසේ කෙනෙක් කණ්නාඩියකින් මුහුණ බලනකොට, තමන්ගේ මුහුණේ යම් කැළලක් හෝ කිලුටක් තියෙනවා දැක්කොත් ඔහු ඉක්මනින් එය පිරිසිදු කරගන්ට කැමති වෙනවා. මුහුණේ පිරිසිදුභාවයට කැමති වෙනවා. ඉක්මණින් එය පිරිසිදු කරගන්ට වෑයම් කරනවා. පිරිසිදු කරගන්නවා. එ් වගේ, තමන්ගේ සිතේ ස්වභාවය හොඳින් ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන්ට කියලා කියා දෙනවා. ‘සිත දිහා හොඳින් බලලා සිතේ යම් කිලුටක් තියෙනවා නම් එ් කිළිටි ස්වභාවය ඉක්මණින් දුරු කරගන්ට බලවත් වූ කැමැත්ත උපදවාගන්න’ කියල යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ අපට කියා දෙන්නේ.

තවදුරටත් භාග්‍යවතුන් වහන්සේ දේශනා කරනවා “භාවනා කරන කෙනෙක්, තමන් කරන භාවනාව පිළිබඳ හොඳින් නුවණින් කල්පනා කරලා බලන්න. විමසලා බලන්න. ප‍්‍රත්‍යවේක්ෂා කරන්න” කියලා.

භාවනා කරන කෙනෙක් මුල සිට ම සමථයත් විදර්ශනාවත් දෙක ම පුරුදු කළ යුතුයි. එසේ භාවනා කරන අතර “සමථය හොඳින් පුරුදු වෙනවා ද? විදර්ශනාව හොඳින් පුරුදු වෙනවා ද?” කියලා සොයා බලන්ට ඕන. එහෙම සොයා බලන්ට නම් අපි සමථය යි, විදර්ශනාව යි දෙක ම ප‍්‍රගුණ කළ යුතුයි නේද? සමථයත් කරන්ට ඕන. විදර්ශනාවත් කරන්ට ඕන.

සමථය යි, විදර්ශනාව යි දෙක ම කරන කෙනා සොයා බලන්ට ඕන “මට සමථය පුරුදු කරගන්ට පුළුවන් ද? සමථය වැඩෙනවා ද? විදර්ශනාව වැඩෙනවා ද?” කියලා.

එ් විදියට හොයලා බලන්ට නම් කළබල කරගෙන පුළුවන් ද? කලබල කරගෙන බෑ. ටික ටික කර කර බලන්ට ඕන ‘මේ භාවනාව මට පිහිටනවා ද?’ කියලා. පොඩි වෙලාවක් කරලා තීරණය කරන්ට බෑ. දවසක් දෙකක් කරලා තීරණයකට එන්ට පුළුවන් ද? එහෙම බෑ. දවසක් දෙකක්, සතියක් හමාරක්, මාසයක් හමාරක් භාවනාවක් කරලා, භාවනාව වැඩෙනවා ද? නැද්ද? කියලා තීන්දුවකට එන්ට බෑ. එ් නිසා ඇතැම් විට බොහෝ කලක් පුරුදු කරන්ට වෙයි. ඒ වගේම, කළබල වෙලා කළත් භාවනාව වැඩෙනවා ද නැත් ද කියලා අපට තෝරබේර ගන්ට බෑ. එක දවසක් භාවනා කරනවා, ආයේ දවස් කිහිපයකින් නැවත කරන්නේ. ඒ විදියටත් බෑ. අඛණ්ඩව කරගෙන යන්ට ඕන. එවිට යි එ් භාවනාව තමන්ට හුරු කරගන්ට පුළුවන් ද? බැරි ද? කියන කාරණය තේරෙන්නේ.

අපි සමථය කරන්ටත් ඕන. විදර්ශනාව කරන්ටත් ඕන. සමථ විදර්ශනා අඛණ්ඩව කරගෙන යන්ට ඕන. කළබල නොවී ටික ටික පුරුදු කරගන්ට ඕන. එ් විදියට පුරුදු කරන අතර ම හොඳින් තේරුම් ගන්ට ඕන, සොයා බලන්ට ඕන, “මට සමථය හිතේ පිහිටනවා ද? සමථය වැඩෙනවා ද? විදර්ශනාව හිතේ පිහිටනවා ද? විදර්ශනාව වැඩෙනවා ද?” කියන කාරණාවන්. එ් විදියට හොඳින් තේරුම් ගන්ට නම්, ඊට කලින් තෝරා බේරා ගතයුතු දේවල් තියෙනවා. මතකයි ද එ් කාරණා? අපි පසුගිය ලිපි වලින් ඒ පිළිබඳව කියා දුන්නා. “ලාමක අකුසල් වලින් මගේ හිත යටවෙලා ද තියෙන්නේ?” කියන කරුණ අපි සොයා බලන්ට පටන්ගෙන තියෙන්ට ඕන. එ්වා සොයා බලන්නේ නැතිව අපට ‘සමථය පිහිටනවා ද, විදර්ශනාව පිහිටනවා ද’ කියලා සොයාගන්ට බෑ. ඒ විදියට සොයා බලමින් ඉන්න කොට, එ් අකුසල් ස්වභාවයන් ටික ටික තුනී වෙනවා අපට තේරෙයි. එ් සමඟ ම ‘සමථය ද පිහිටන්නේ? විදර්ශනාව ද පිහිටන්නේ? එ් දෙක ම පිහිටනවා ද?’ කියන කාරණාව තෝරා බේරා ගන්ට පුළුවන් කමක් ලැබෙයි.

භාවනා කිරීම අඛණ්ඩව කළේ නැත්නම්, ඉවසීමෙන් කළේ නැත්නම්, අපට මේ ධර්මයෙන් පිහිටක් ලබාගන්ට බැරිවෙනවා. යම් කෙනෙක් ඉවසීමෙන් යුක්තව, අඛණ්ඩව, ටික ටික පුරුදු කර ගත්තොත් පුංචි හෝ ප‍්‍රතිලාභයක්, පිහිටක්, පිළිසරණක් මේ ධර්මයෙන් ලබාගන්ට අවස්ථාව තියෙනවා. එ් නිසා කළබල වෙන්ට එපා. කම්මැලි වෙන්ටත් එපා. ඉවසීමෙන් මේ ධර්මය ඉගෙන ගනිමින් ටික ටික බණ භාවනා පුරුදු වෙන්න. සමථය, විදර්ශනාව කියන භාවනා කොටස් දෙක ම ටික ටික පුරුදු කරන්න. එතකොට කලක් යනකොට අපට මේ භාවනාවන් පහසුවෙන් පුරුදු කරන්ට හැකියාවක් ඇති කරගන්ට පුළුවන් වෙයි.

යම් කෙනෙකුට විදර්ශනාව නොවැඩී සමථය වැඩෙනවා නම්, එයා සමථය හොඳින් දියුණු කරගෙන, සමථයේ පිහිටලා විදර්ශනාවට හරවගන්ට ඕන. යම් කෙනෙකුට සමථය නොපිහිටා විදර්ශනාව නම් පිහිටන්නේ, එ් විදර්ශනාව දියුණු කරගෙන, විදර්ශනාවේ පිහිටලා, සමථයට හරවගන්ට ඕන. කලක දී එයාට සමථයත්, විදර්ශනාවත් දෙක ම පුරුදු කරගන්ට, හොඳින් පවත්වන්ට පුළුවන් කලක් උදාවෙනවා.

එනිසා කළබල නොවී ධර්මය පුරුදු කරගත්තොත් සමථය හෝ විදර්ශනාව කියන මේ භාවනා වලින් එකක් හෝ දෙක ම හෝ හොඳින් පුරුදු කරගන්ට අපටත් අවස්ථාවක් උදා වෙයි. එ් අවස්ථාව අපට උදා වුණොත්, මේ ධර්මයෙන් පිහිටක් ලබන්ට පුළුවන්කමක් තියෙයි. කළබල වෙන කෙනාට එ් අවස්ථාව ගිලිහිලා යනවා.

යමෙකුට එ් විදියට භාවනාව දියුණුවෙන්නේ නැත්නම්, අනාගතයේ දී එ් දියුණුව ඇති කරගැනීම පිණිස වීර්ය කරන්ට කියල යි භාග්‍යවතුන් වහන්සේ කියා දෙන්නේ. එ් නිසා අපට දවසකින් දෙකකින් භාවනාව වැඩෙයි කියලා බලාපොරොත්තු තියාගන්ට එපා. සමහර කෙනෙකුට එහෙම වෙන්ටත් පුළුවන්. සමහර කෙනෙකුට දවසකින් දෙකකින්, සතියකින් හමාරකින් භාවනාව පුරුදු වෙන්ට පුළුවන්. එ් ඔහුගේ පිනේ ස්වභාවය යි. ඔහුගේ සිත මෝරලා තියෙන ස්වභාවය යි. සමහර කෙනෙකුට අවුරුද්දකින් දෙකකින්වත් භාවනාව පුරුදු නොවෙන්ටත් පුළුවන්. එ් එකිනෙකාගේ ඉන්ද්‍රිය ධර්ම වල ස්වභාවය යි.

නමුත් ශ‍්‍රද්ධාව දියුණු කරගෙන, සිහිය පිහිටුවාගෙන, අඛණ්ඩව සතිපට්ඨානය පුරුදු කරගන්ට යමෙක් උත්සාහ කළොත් ඔහුට අවස්ථාව උදාවෙයි. කාලය කොතරම් ගත වෙයි ද කියලා අපට කියන්ට බෑ. යම් දවසක සමථය හෝ විදර්ශනාව හෝ ඒ දෙක ම හිතේ පිහිටුවා ගන්ට පුළුවන් කලක් උදාවෙයි.

ඒ නිසා අධෛර්යමත් වෙන්ට එපා. “අනේ මට භාවනාව වැඩෙන්නේ නෑ” කියන මතයට එන්ට එපා. “මට සමථය බෑ, මට විදර්ශනාව බෑ” කියන එ් අදහසට එන්ට එපා. “මම මේ ධර්මයන් පුරුදු කරගන්ට ඕනෑ” කියන හැඟීම ඇති කරගෙන ටික ටික පුරුදු කරගන්න.

එ් ධර්මයන් පුරුදු කිරීමෙන් අපට ලැබෙන ප‍්‍රතිලාභ ගැන කල්පනා කරන්න. එයින් අත්වෙන සුවපහසුවට කැමති වෙන්න. එතකොට එ් ධර්මයන් පුරුදු කරන්ට අපේ හිත කැමතියි. බලහත්කාරයෙන් පිහිටුවා ගන්ට බෑ.

ගොඩක් අය බණ භාවනා බලහත්කාරයෙන් හිතේ පිහිටුවා ගන්ට උත්සාහ කරනවා. ඒ නිසා ම භාවනාව පුරුදු කරගන්ට බෑ. බලහත්කාරයෙන් අපට භාවනාව පිහිටුවන්ට බෑ. බණ භාවනා හිතේ පිහිටන්ට නම්, හිතේ කැමැත්තක් තියෙන්ට ඕන. එ් කුසලයට හිත කැමතියි නම්, එ් තුල හිත පිහිටයි. එනිසා යම් භාවනාවක් කරන කෙනා, මුලින් ම එ් භාවනාව කෙරෙහි කැමැත්ත උපදවා ගත යුතුයි. ඒ විදියට කැමැත්ත උපදවා ගන්න කෙනාට කලක දී එ් භාවනාව පුරුදු කරගන්ට පුළුවන් කමක් තියෙයි.

ඒ නිසා භාවනාවෙන් ලැබෙන ප‍්‍රතිලාභ කල්පනා කරලා භාවනාව ගැන කැමැත්ත උපදවා ගන්න. කැමැත්ත උපදවාගෙන ටික ටික පුරුදු කරගෙන යන්න. අඛණ්ඩව පුරුදු කරගෙන යන්න. එතකොට කලක දී සමථය හෝ විදර්ශනාව හෝ එ් දෙක ම හෝ පුරුදු කරගන්ට අපට අවස්ථාවක් උදා වෙයි. සමථය පුරුදු වෙන කෙනා, සමථයේ පිහිටලා විදර්ශනාවට හරවගන්ට මහන්සි වෙන්ට ඕන. උනන්දු වෙන්ට ඕන. විදර්ශනාව පුරුදු වෙන කෙනා, විදර්ශනාවේ සිට සමථයට හරවා ගන්ට දක්ෂ වෙන්ටත් ඕන.

සියලු දෙනාට ම භාග්‍යවතුන් වහන්සේ වදාළ විදියට සමථ විදර්ශනා හොඳින් පිහිටුවා ගෙන, උතුම් නිවන අවබෝධ කිරිම පිණිස වාසනාව උදාවේවා!

– පූජ්‍ය නාවලපිටියේ අරියවංශ ස්වාමීන් වහන්සේ